Karol Kaczkowski

Karol Kaczkowski
	; Karol Kaczkowski u schyłku życia
Data i miejsce urodzenia	4 lutego 1797 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	14 września 1867 ; Chersoń
Zawód, zajęcie	lekarz
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Cesarski Uniwersytet Wileński
Rodzice	por. Grzegorz Kaczkowski,; Maria z domu Zielińska
Małżeństwo	Julia Czarnecka (zm. 1831); ; Stefania Giniowska (zm. lipiec 1865);
Dzieci	Zygmunt; Karolina; 2 zmarłych w dzieciństwie;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Tablica upamiętniająca Karola Kaczkowskiego przy ul. Jazdów 1A w Warszawie

Karol Maciej Kaczkowski (ur. 4 lutego 1797 w Warszawie^[6], zm. 14 września 1867 w Chersoniu^[7]) – polski lekarz, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, lekarz przyboczny księżnej łowickiej^[8], pionier medycyny ratunkowej^[9]. W randze generała naczelny lekarz armii polskiej w powstaniu listopadowym^[8].

Życiorys

Urodził się w Warszawie^[8] w rodzinie por. Grzegorza Kaczkowskiego i Marii z domu Zielińskiej. Miał dwóch braci starszego Adama oraz młodszego Michała^[11] oraz siostrę Ewelinę^[12]. Rodzice w 1805 przenieśli się na wschód i Karol dorastał w Krzemieńcu^[13], gdzie w latach 1805–1815 uczył się w Liceum Krzemienieckim^[8]. Studiował w Wilnie, gdzie związał się z filomatami, Zanem i Mickiewiczem^[8]. Należał do Promienistych^[8]. Na studiach wydawał pismo satyryczne „Verba veritatis”^[14].

W 1821 ukończył studia broniąc się pracą doktorską o kołtunie^[15] i powrócił do Krzemieńca jako doktor medycyny, gdzie został wykładowcą w swym macierzystym Liceum Krzemienieckim. Rozpoczął wówczas także pracę naukową publikując na temat szczepień przeciwko ospie^[8], higieny i zdrowia fizycznego. W 1824 został członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego^[16]. W styczniu 1830 został profesorem Katedry Medycyny Praktycznej i Kliniki Terapeutycznej Królewskiego UW^[8]. Wystarał się u ministra skarbu, Franciszka Druckiego-Lubeckiego o budowę nowej siedziby wydziału, za co zdążył otrzymać order Świętego Stanisława, jednak sama inwestycja został przerwana przez wybuch powstania listopadowego^[8].

Po wybuchu powstania, 6. lutego mianowany generałem sztabslekarzem armii Królestwa^[8]. Powoływał do służby lekarzy i studentów cywilnych swego wydziału. Przed bitwą o Olszynkę Grochowską^[17] organizował nowoczesną służbę sanitarną w tym noszowych działających na polu bitwy (określanych przez niego jako brankardierzy^[13]), którzy ewakuowali rannych do lazaretów^[8]. Opiekę zapewniano także rannym rosyjskim, którymi opiekowali się rosyjskojęzyczni felczerzy^[8]. Po bitwie pod Iganiami organizował działania przeciwko przywleczonej przez armię rosyjską epidemii cholery, izolując chorych od pozostałych rannych^[8]. Własne praktyki propagował w formie zaleceń i okólników dla lekarzy wojskowych – m.in. dezynfekcję przy pomocy chlorku wapnia^[18]. W czasie epidemii zorganizował szpitale choleryczne, m.in. w Mieni i Warszawie^[18]. Ranny w czasie oblężenia Warszawy, 25 września 1831 roku odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari^[19].

Po upadku powstania wyjechał najpierw do Elbląga, gdzie zaangażował się w zwalczanie cholery^[7]. Następnie osiadł we Lwowie. Mieszkał także w Berdyczowie i Żytomierzu^[8]. Był jednym z autorów haseł do 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 roku wśród twórców encyklopedii^[20].

Po wybuchu powstania styczniowego mimo podeszłego wieku został zesłany z Odessy, gdzie przebywał na leczeniu, do Wałujek w gubernii woroneskiej^[7]. Wiosną 1867 uzyskał pozwolenie opuszczenia gubernii pod warunkiem stałego zamieszkania w Chersoniu, dokąd przybył w lipcu i zmarł we wrześniu tegoż roku^[8].

Wybrane prace

Plan lekcyj higieny, czyli nauki zachowania zdrowia mającej się wykładać po szkołach publicznych, Warszawa 1826
Dziennik podróży do Krymu odbytej przez Karola Kaczkowskiego Dra med., Warszawa 1829
O używaniu preparatów chloru przeciw zarazom i szkodliwym wyziewom, Warszawa 1831
O wpływie klimatu, płci, wieku i temperamentów na zdrowie człowieka, Lwów 1833
O wpływach ciała i umysłu na zdrowie ludzkie, Wilno 1844, „Athenaeum”
O przepisach wychowania w wieku niemowlęcym, dziecinnym i młodzieńczym, Wilno 1845, „Athenaeum”

Upamiętnienie

31 marca 1927 Minister Spraw Wojskowych nadał imię Generała lekarza Karola Kaczkowskiego 1 batalionowi sanitarnemu w Warszawie^[21].
8 maja 1927 z okazji IV Międzynarodowego Kongresu Medycyny i Farmacji Wojskowej w Warszawie Poczta Polska wprowadziła do biegu serię 3 znaczków (numery katalogowe 230–232) z wizerunkiem gen. Karola Kaczkowskiego^[22].
Jego imię nosi Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii. Znajduje się tam pomnik w formie obelisku z medalionem, odsłonięty w 1960 r. po przeniesieniu z terenu dawnego szpitala Szkoły Podchorążych Sanitarnych przy ul. Powązkowskiej, gdzie odsłonięto go 25 lutego 1931 fundacją 1. Batalionu Sanitarnego w setną rocznicę bitwy grochowskiej, po wojnie zapomniany^[23].
Tablica pamiątkowa przy ul. Jazdów 1A w Warszawie.
Od 2004 roku gen. Kaczkowskiego upamiętnia głaz z tablicą pamiątkową w Alei Chwały pomnika bitwy pod Grochowem^[7].

Zobacz też

Wykaz literatury uzupełniającej: Karol Kaczkowski.

Przypisy

↑ Z notatek Dziś dziesięć dni, jak dusza mej Julii uleciała z ziemskiego padołu (...) Dwoje drobnych dziatek zostawiła mi w upominku.
↑ Z notatek Pan Bóg chciał inaczej; grom po gromie uderzył znów we mnie a utraciwszy dwoje drogich dziatek, muszę spieszyć z dwojgiem pozostałych do miasta.
↑ ^a ^b Oksza-Orzechowski 1876 ↓.
↑ Zygmunt Kaczkowski uczęszczał na Uniwersytet Kijowski, zmarł po ciężkiej chorobie w październiku 1863^[3].
↑ Karolina była żoną Tadeusza Okszy-Orzechowskiego, biografa gen. Kaczkowskiego^[3].
↑ Wspomnienia z papierów pozostałych po śp. Karolu Kaczkowskim generał sztab lekarzu wojsk polskich. T. 2 podają 4 listopada 1797.
↑ ^a ^b ^c ^d Turos 2020 ↓, s. 737.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p RobertR. Gawkowski RobertR., Ojciec polskiej epidemiologii, „pismo uczelni „UW”” (2/95), Uniwersytet Warszawski, 10 lipca 2020, s. 24–25 [dostęp 2023-05-06] .
↑ Turos 2020 ↓, s. 731.
↑ Turos 2020 ↓, s. 734.
↑ Michał Kaczkowski także został lekarzem i doktorem medycyny Uniwersytetu Warszawskiego^[10].
↑ Ewelina Tchórzewska z domu Kaczkowska mieszkała we Lwowie.
↑ ^a ^b Maria J.M.J. Turos Maria J.M.J., Walki o Warszawę 6–7 IX 1831 – oczami medyków widziane, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny”, 27 (1 (37)), Warszawski Uniwersytet Medyczny, 2021, s. 37–59 .
↑ Качковский, Карл Григорьевич, [w:] Русский биографический словарь А. А. Половцова, t. 8 Ибак — Ключарев, 1897, 581—582 (ros.).
↑ Karol MaciejK.M. Kaczkowski Karol MaciejK.M., De plicae polonicae in varias, praeter pilos, corporis humani partes vi et effectu, 1821 [dostęp 2023-08-29] (łac.).
↑ TNK – Karol Maciej Kaczkowski [online], Towarzystwo Naukowe Krakowskie .
↑ Robert Gawkowski wzmiankuje w swoim biogramie bitwę pod Grochowem podając jednocześnie datę bitwy o Olszynkę, co jest mylące, bowiem właściwa bitwa pod Grochowem miała miejsce w 1809 roku, gdy Kaczkowski miał 12 lat^[8].
↑ ^a ^b Turos 2020 ↓, s. 732.
↑ Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódzców i sztabs-oficerów, tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymże roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881, s. 160.
↑ „Encyklopedia Powszechna”, tom I, wyd. Samuel Orgelbrand, Warszawa, 1859.
↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 11 z 31.03.1927 r., poz. 98.
↑ AndrzejA. Fischer AndrzejA., JerzyJ. Walocha JerzyJ., Katalog Polskich Znaków Pocztowych, t. I, 2006, s. 67 .
↑ Historia Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii. Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii. [dostęp 2023-05-06].

Bibliografia

Tadeusz Oksza-Orzechowski: Wspomnienia z papierów pozostałych po śp. Karolu Kaczkowskim generał sztab lekarzu wojsk polskich. T. 1. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta, 1876.
Tadeusz Oksza-Orzechowski: Wspomnienia z papierów pozostałych po śp. Karolu Kaczkowskim generał sztab lekarzu wojsk polskich. T. 2. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta, 1876.
Maria J.M.J. Turos Maria J.M.J., Karol Kaczkowski (1787–1867) — generał sztabu Wojska Polskiego, lekarz-epidemiolog, innowator, nauczyciel, „Przegląd Epidemiologiczny” (74(4)), 2020, s. 728–739, DOI: 10.32394/pe.74.64 [zarchiwizowane z adresu 2023-05-06] .

Linki zewnętrzne

Prace Karola Kaczkowskiego w serwisie Polona.pl

[1] Z notatek Dziś dziesięć dni, jak dusza mej Julii uleciała z ziemskiego padołu (...) Dwoje drobnych dziatek zostawiła mi w upominku.

[2] Z notatek Pan Bóg chciał inaczej; grom po gromie uderzył znów we mnie a utraciwszy dwoje drogich dziatek, muszę spieszyć z dwojgiem pozostałych do miasta.

[CITEREFOksza-Orzechowski1876-3] Oksza-Orzechowski 1876 ↓.

[4] Zygmunt Kaczkowski uczęszczał na Uniwersytet Kijowski, zmarł po ciężkiej chorobie w październiku 1863^[3].

[5] Karolina była żoną Tadeusza Okszy-Orzechowskiego, biografa gen. Kaczkowskiego^[3].

[6] Wspomnienia z papierów pozostałych po śp. Karolu Kaczkowskim generał sztab lekarzu wojsk polskich. T. 2 podają 4 listopada 1797.

[CITEREFTuros2020737-7] Turos 2020 ↓, s. 737.

[Gawkowski2020-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p RobertR. Gawkowski RobertR., Ojciec polskiej epidemiologii, „pismo uczelni „UW”” (2/95), Uniwersytet Warszawski, 10 lipca 2020, s. 24–25 [dostęp 2023-05-06] .

[CITEREFTuros2020731-9] Turos 2020 ↓, s. 731.

[CITEREFTuros2020734-10] Turos 2020 ↓, s. 734.

[11] Michał Kaczkowski także został lekarzem i doktorem medycyny Uniwersytetu Warszawskiego^[10].

[12] Ewelina Tchórzewska z domu Kaczkowska mieszkała we Lwowie.

[Turos2021-13] Maria J.M.J. Turos Maria J.M.J., Walki o Warszawę 6–7 IX 1831 – oczami medyków widziane, „Medycyna Nowożytna. Studia nad Historią Medycyny”, 27 (1 (37)), Warszawski Uniwersytet Medyczny, 2021, s. 37–59 .

[RBC-14] Качковский, Карл Григорьевич, [w:] Русский биографический словарь А. А. Половцова, t. 8 Ибак — Ключарев, 1897, 581—582 (ros.).

[thesis-15] Karol MaciejK.M. Kaczkowski Karol MaciejK.M., De plicae polonicae in varias, praeter pilos, corporis humani partes vi et effectu, 1821 [dostęp 2023-08-29] (łac.).

[tnk-16] TNK – Karol Maciej Kaczkowski [online], Towarzystwo Naukowe Krakowskie .

[17] Robert Gawkowski wzmiankuje w swoim biogramie bitwę pod Grochowem podając jednocześnie datę bitwy o Olszynkę, co jest mylące, bowiem właściwa bitwa pod Grochowem miała miejsce w 1809 roku, gdy Kaczkowski miał 12 lat^[8].

[CITEREFTuros2020732-18] Turos 2020 ↓, s. 732.

[19] Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódzców i sztabs-oficerów, tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymże roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881, s. 160.

[20] „Encyklopedia Powszechna”, tom I, wyd. Samuel Orgelbrand, Warszawa, 1859.

[21] Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 11 z 31.03.1927 r., poz. 98.

[22] AndrzejA. Fischer AndrzejA., JerzyJ. Walocha JerzyJ., Katalog Polskich Znaków Pocztowych, t. I, 2006, s. 67 .

[23] Historia Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii. Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii. [dostęp 2023-05-06].

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[3]

[10]