[go: nahoru, domu]

Przejdź do zawartości

Liczba Morphy’ego

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Paul Morphy – liczba Morphy’ego 0

Liczba Morphy’ego – wartość określająca odległość danego szachisty od Paula Morphy’ego (1837–1884), przez długi czas uważanego za najwybitniejszego gracza w historii dyscypliny. Jest mierzona w grafie, którego wierzchołkami są szachiści, a krawędziami rozegrane partie[1].

Ideę liczb Morphy’ego wymyślił holenderski pisarz i szachista Tim Krabbé[2]. Powstała na podstawie koncepcji sześciu stopni oddalenia i analogicznych liczb Erdősa[3]. Ci, którzy zmierzyli się z Morphym przy szachownicy, mieli liczbę Morphy’ego 1, przeciwnicy kogokolwiek z tej grupy liczbę 2 i tak dalej. Poznanie swojej wartości liczby Morphy’ego ma istotne znaczenie psychologiczne dla niektórych graczy, kiedy zaczynają dzięki temu odczuwać łączność z historią szachów[1].

Poszczególne liczby Morphy’ego

[edytuj | edytuj kod]

Liczba 1

[edytuj | edytuj kod]

Wiadomo, że Morphy grał z co najmniej stu kilkudziesięcioma różnymi przeciwnikami, ale tylko pięciu z nich miało istotne znaczenie w przekazywaniu liczb następnym pokoleniom. Byli to: James Mortimer, Adolf Anderssen, Henry Bird, John Owen i Louis Paulsen[1][2]. Zdecydowanie najważniejszy pod tym względem był dziennikarz James Mortimer (1832–1911), którego kariera szachowa, choć pozbawiona większych sukcesów, była wyjątkowo długa. Wystąpił jeszcze w turnieju w Ostendzie (1907), zajmując ostatnie miejsce spośród 29 startujących z wynikiem +4 -22 =2. Mimo że nie zachował się zapis żadnej jego partii z Morphym, w pewien czas po wymyśleniu koncepcji liczb Morphy’ego odnaleziono źródła pośrednio potwierdzające, że partie takie były rozegrane, co spowodowało znaczne przemieszczenia w dalszych grupach[4]. Po roku 1859 Morphy niemal całkowicie wycofał się z życia szachowego[1].

Ossip Bernstein – liczba Morphy’ego 2

Liczba 2

[edytuj | edytuj kod]

Wlicza się tutaj większość czołowych szachistów sprzed pierwszej wojny światowej oraz z okresu dwudziestolecia, wśród nich pierwsi dwaj oficjalni mistrzowie świata: Wilhelm Steinitz i Emanuel Lasker. Trzeci mistrz świata, José Raúl Capablanca, był długo uważany za „trójkę Morphy’ego”, nawet po odnalezieniu informacji o Mortimerze[1][2]. Prawdopodobnie uzyskał jednak liczbę 2 za pośrednictwem wicemistrzyni Stanów Zjednoczonych Harriet Worrall (1836–1928), która w roku 1859 zremisowała z Morphym partię na wieżę for[5], a 51 lat później przegrała z Capablanką jako uczestniczka symultany[6]. Nieliczni szachiści z tej grupy, najistotniejsi dla dalszego łączenia ogniw grafu, występowali w turniejach jeszcze po II wojnie światowej. Byli to: Jacques Mieses (poprzez Paulsena), Jewgienij Znosko-Borowski, Ksawery Tartakower i Ossip Bernstein (wszyscy trzej poprzez Mortimera)[4]. Ostatnią okazją do powstania nowych „trójek” był występ Bernsteina w Amsterdamie (1961), a ostatnią żyjącą „dwójką” prawdopodobnie Tom George z Essex (także poprzez Mortimera; zmarł 19 kwietnia 1971)[2].

Liczba 3

[edytuj | edytuj kod]

Tą wartością liczby Morphy’ego dysponowała większość wybitnych szachistów rozpoczynających kariery przed II wojną światową lub wkrótce po niej, w tym kolejni mistrzowie świata aż do Wasilija Smysłowa (któremu zresztą do czasu odkrycia Mortimera przyznawano „czwórkę”)[1][4]. Miał ją także znany matematyk sir Peter Swinnerton-Dyer[2]. Według stanu na 1 stycznia 2020, żyje zaledwie kilku szachistów z tej grupy, przy czym wszyscy są nieaktywni[4]. Najmłodszym z nich jest Frans Kuijpers, a prawdopodobnie ostatnie nowe „czwórki” powstały dzięki występowi osiemdziesięcioletniego Friðrika Ólafssona w drużynowych mistrzostwach Europy w Reykjavíku (Tautvydas Vedrickas, 20 listopada 2015)[2][7]. Najważniejszymi dla dalszych połączeń szachistami z „trójką” byli Smysłow, Ólafsson, Andor Lilienthal, Arturo Pomar, Dawid Bronstein, Svetozar Gligorić i Bent Larsen[1][4].

Liczba 4

[edytuj | edytuj kod]
Alina Kaszlinska, żona polskiego arcymistrza Radosława Wojtaszka – liczba Morphy’ego 4

Ta liczba Morphy’ego cechowała kolejnych mistrzów świata aż do Garriego Kasparowa, a także Viswanathana Ananda (ale prawdopodobnie nie Władimira Kramnika)[4]. Choć przez pewien czas sądzono, że Kasparow ma „piątkę”[1], w istocie jest on połączony z Morphym poprzez mistrza Szwajcarii Martina Christoffela po Miesesie, a także na wiele sposobów za pośrednictwem Mortimera. Według stanu na 1 stycznia 2020, liczbę 4 mają przeważnie szachiści emerytowani, ale także niektórzy starsi czołowi zawodnicy (Viswanathan Anand, Wasyl Iwańczuk, Aleksiej Szyrow, Weselin Topałow, Piotr Swidler)[4]. „Czwórka” pojawia się także wśród najlepszych szachistek wskutek pokazowych partii rozegranych przez Ólafssona i Borislava Ivkova w roku 2013 w Podiebradach (Marija Muzyczuk, Viktorija Čmilytė, Alina Kaszlinska)[8].

Liczba 5

[edytuj | edytuj kod]

Według stanu na 1 stycznia 2020, typowa dla współczesnych zawodników, w tym mistrza świata Magnusa Carlsena i niemal wszystkich jego poważnych rywali[4]. Wielu z nich mogłoby ulec przemieszczeniu do grupy „czwórek”, gdyby Wiktor Korcznoj okazał się „trójką”, co niektórzy uważają za możliwe, ale dotychczas nie udało się tego udowodnić[1].

Liczba 6

[edytuj | edytuj kod]

Według stanu na 1 stycznia 2020, typowa dla współczesnych silnych amatorów[3].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i Wayback Machine [online], web.archive.org, 13 czerwca 2006 [dostęp 2020-01-02] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-13].
  2. a b c d e f Frederick Rhine, Chicago Chess Blog: Fun with Morphy Numbers [online], Chicago Chess Blog, 21 września 2010 [dostęp 2020-01-02].
  3. a b Wayback Machine [online], web.archive.org, 5 grudnia 2010 [dostęp 2020-01-02] [zarchiwizowane z adresu 2010-12-05].
  4. a b c d e f g h Morphy Numbers Revisited: Mortimer Effect [online], chesscafe.com [dostęp 2020-01-02].
  5. S.B. C, America's First Women's Championship Match [online], Chess.com [dostęp 2020-01-02] (ang.).
  6. Tartajubow, Tartajubow On Chess II: Harriet Worrall [online], Tartajubow On Chess II, 27 lutego 2014 [dostęp 2020-01-02].
  7. Fridrik Olafsson vs Tautvydas Vedrickas (2015) [online], www.chessgames.com [dostęp 2020-01-02].
  8. Snowdrops - Oldhands (2013) [online], www.chessgames.com [dostęp 2020-01-02].