Wikipedysta:Doxepine/brudnopis4

Historia

Pojedyncze opisy zaburzeń seksualnych wywołanych stosowaniem leków przeciwdepresyjnych (inhibitorów MAO, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych) pojawiły się już w latach 60. i 70. Wprowadzenie do leczenia SSRI spowodowało zarówno pojawienie się większej liczby osób, u których stosowanie SSRI powodowało zaburzenia seksualne, jak i wzrost zainteresowania tym zagadnieniem. Wiele badań klinicznych nad zaburzeniami seksualnymi związanymi ze stosowaniem selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny finansowanych było przez firmy farmaceutyczne produkujące leki należące do tej grupy terapeutycznej, przez co badania te niejednokrotnie były elementem strategii marketingowej. Ze względu na to, że SSRI są obecnie najczęściej stosowanymi lekami przeciwdepresyjnymi, zagadnienie zaburzeń seksualnych jest przedmiotem wielu opracowań naukowych, badań klinicznych i analiz.

Epidemiologia

Według różnych informacji, na zaburzenia seksualne wywołane przez SSRI cierpi od kilku do ponad 80% leczonych tymi lekami. Montgomery wymienia kilka trudności w określeniu dokładnej częstości występowania zaburzeń seksualnych wywołanych przez SSRI, a mianowicie:

• dane dotyczące występowania dysfunkcji seksualnych w populacji generalnej są dość skąpe, co powoduje trudności w ustaleniu "normy",
• u pacjentów cierpiący na zaburzenia psychiczne istnieje większe ryzyko występowania zaburzeń funkcji seksualnych z powodu samej choroby,
• zachowania seksualne podlegają wpływom społecznym i kulturalnym oraz są silne skorelowane z takimi czynnikami jak: czas, przynależność do określonej grupy narodowościowej lub społecznej, stopa życiowa itp.,
• badania nad zaburzeniami seksualnymi nie posiadają w pełni wykształconych narzędzi badawczych,
• konieczność wzięcia pod uwagę współwystępujących chorób somatycznych oraz leków stosowanych w leczeniu tych chorób, które mogą być przyczyną występowania zaburzeń seksualnych.

Badania prowadzone przez zespół Montejo, a później przez zespół Claytona ujawniły trudności z określeniem częstości występowania zaburzeń seksualnych związanych z leczeniem SSRI. Dla citalopramu wyniki z tych dwóch badań wynosiły odpowiednio 73% i 40%, dla fluoksetyny - 58% i 36%, dla paroksetyny - 71% i 43%, a dla sertraliny - 63% i 40%. W innych badaniach, prowadzonych we Francji i Wielkiej Brytanii, ogólna częstotliwość występowania tych zaburzeń została określona odpowiednio na 39% i 27%.

Etiologia

Podniecenie seksualne oraz libido związane są z aktywnością dopaminergiczną w obszarze układu mezolimbicznego, która może zostać zaburzona w wyniku inhibicji wychwytu zwrotnego serotoniny. Z kolei aktywność układu wegetatywnego, zarówno współczulnego, jak i przywspółczulnego wpływa na odruchy rdzeniowe odpowiadające za erekcję i przekrwienie łechtaczki. SSRI nasilają transmisję serotoninergiczną i mogą powodować zaburzenia na tym etapie reakcji na podziec seksualny.
Bardzo ważną rolę w uzyskaniu podniecenia seksualnego pełni tlenek azotu. Aktywuje on cyklazę guanylową zwiększając tym samym stężenie cAMP, który defosforyluje lekkie łańcuchy miozyny. Dochodzi do rozluźnienia mięśni gładkich i napływu krwi do ciał jamistych penisa. Badania wskazują, że paroksetyna obniża poziom tlenku azotu, co może powodować występowanie zaburzeń erekcji.
Zdolność odczuwania orgazmu i ejakulacja zależą w głównej mierze od odruchów na poziomie rdzenia kręgowego. Jego aktywność są uzależnione od neurotransmisji dopaminergicznej i noradrenergicznej, a to wiąże się z receptorami 5TH₂. SSRI powodują wzrost stężenia serotoniny w synapsie i nadmierną stymulację tegoż receptora, co obniża poziom dopaminy i noradrenaliny. Może to prowadzić do wystąpienia anorgazmii.Ponadto, SSRI mogą powodować obniżenie wrażliwości czuciowej okolic narządów płciowych (tzw. genitalna analgezja), gdyż próg czuciowy znajdujących się w tej części ciała receptorów czuciowych jest częściowo sterowany przez serotoninę, oraz zwiększać stężenie prolaktyny, której wysoki poziom niekorzystnie wpływa na libido.

Metody leczenia

Podstawowe metody leczenia zaburzeń seksualnych wywołanych przez inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny obejmują:

• rozpoczęcie leczenia preparatem, który nie powoduje zaburzeń funkcji seksualnych,
• oczekiwanie na wytworzenie się adaptacji,
• tzw. drug holiday,
• redukcja dawki leku (zaburzenia funkcji seksualnych bardzo często mają związek z podawaną dawką leku),
• użycie leków przeciwdziałających występowaniu zaburzeń seksualnych,
• zmiana stosowanego leku przeciwdepresyjnego na inny.

Leczenie preparatami niepowodującymi zaburzeń seksualnych

Kilka leków przeciwdepresyjnych pozbawionych jest efektu ubocznego w postaci zaburzeń seksualnych. Jednym z nich jest nefazodon. Badania wykazały, że preparat ten praktycznie nie wywołuje problemów z osiągnięciem orgazmu i nie opóźnia wytrysku. Innymi lekami pozbawionymi omawianego działania niepożądanego jest bupropion, mirtazapina, reboksetyna, tianeptyna, moklobemid i doksepina.

Oczekiwanie na wytworzenie się adaptacji

Kolejną metodą stosowaną w zaburzeniach seksualnych spowodowanych przez SSRI jest oczekiwanie na wytworzenie się adaptacji. Praktyka kliniczna wskazuje jednak, że do adaptacji dochodzi najczęściej u pacjentów, u których występuje opóźnienie wytrysku o łagodnym charakterze. Jeżeli w ciągu 4-6 miesięcy nie nastąpi adaptacja, należy wdrożyć odpowiednie leczenie ze względu na możliwość utrwalenia się zaburzeń seksualnych.

Drug holiday

Metoda ta polega na wprowadzaniu 48-godzinnej przerwy w podawaniu SSRI przed planowanym stosunkiem płciowym. Bardzo korzystne wyniki uzyskano u pacjentów leczonych paroksetyną i sertraliną. Jest to skuteczne jedynie w przypadku leku, który wykazuje stosunkowo krótki okres półtrwania w osoczu, co oznacza, że metoda nie będzie skuteczna w przypadku chorych stosujących fluoksetynę. Zaleca się stosowanie tego sposobu tylko w sytuacji, gdy uzyskano zadowalający stan psychiczny chorego. Lekarz prowadzący leczenie powinien również poinformować chorego, że częste stosowanie drug holiday, szczególnie bez wcześniejszej konsultacji ze specjalistą, może spowodować nawrót choroby.

Leki przeciwdziałające zaburzeniom seksualnym po SSRI

Przed rozpoczęciem leczenia tymi preparatami należy uzyskać zadowalający stan psychiczny pacjenta, zbadać przyczynę/przyczyny wystąpienia zaburzeń seksualnych oraz ocenić potencjalne skutki uboczne skojarzonego leczenia. Najpopularniejszym preparatem stosowanym w leczeniu omawianych zaburzeń jest sildenafil. Buspiron, lek przeciwlękowy, również może być stosowany w leczeniu zaburzeń seksualnych. Ponadto, potencjalizuje działanie przeciwdepresyjne SSRI. Wyciąg z miłorzębu japońskiego poprawia obwodowy przepływ krwi, a jego działanie objawia się również w poprawie funkcji seksualnych, zaburzonych pod wpływem zażywania SSRI. W leczeniu omawianych zaburzeń stosuje się także:

• apomorfinę - podawana jest ona podjęzykowo,
• amantadynę, metylfenidat, dekstroamfetaminę, pemolinę, fenelzynę,
• johimbinę,
• cyproheptadynę.