Stanisław Tym
Stanisław Aleksy Tym (ur. 17 lipca 1937 w Małkini Górnej) – polski aktor teatralny, telewizyjny i filmowy, satyryk, reżyser, scenarzysta i literat.
 Stanisław Tym (2010) | |
| Imię i nazwisko |
Stanisław Aleksy Tym |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
17 lipca 1937 |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Anna Kokozow-Tym |
| Lata aktywności |
od 1958 |
| Odznaczenia | |
 
| |
| |
Życiorys
edytujW 1953 zdał maturę w CLXV Liceum Ogólnokształcącym w Warszawie[1]. Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku studiował w Warszawie, m.in. chemię na Politechnice Warszawskiej, przetwórstwo na SGGW, a także na Wydziale Aktorskim PWST, którego jednak nie ukończył, oblewając egzamin z dykcji[2].
W czasie studiów pisał teksty i występował w kabaretach studenckich. Od 1956 pracował w klubach studenckich. Był bramkarzem i szatniarzem w klubie „Stodoła”, gdzie następnie występował w kabarecie. W 1964 zdał w Warszawie eksternistyczny egzamin aktorski. W latach 1960–1972 był aktorem, autorem i reżyserem oraz dyrektorem warszawskiego Studenckiego Teatru Satyryków. W latach 1966–1970 był współautorem tekstów i aktorem kabaretów Owca, Dudek, Lopek i Wagabunda.
Autor wielu sztuk teatralnych, skeczy (jednym ze słynniejszych jest Ucz się Jasiu w wykonaniu Jana Kobuszewskiego, Wiesława Gołasa i Wiesława Michnikowskiego, prezentowany w kabarecie „Dudek”) i słuchowisk radiowych, a także scenariuszy do filmów Stanisława Barei, w których również występował i był współreżyserem. Był odtwórcą improwizowanej roli pasażera bez biletu, mylnie uznanego za kaowca, którą współtworzył w filmie Marka Piwowskiego Rejs. Był odtwórcą postaci Ryszarda Ochódzkiego w filmach Miś, Rozmowy kontrolowane i Ryś. Szeroką popularność przyniosły mu zwłaszcza telewizyjne transmisje występów kabaretowych[3].
W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[4]. Nazwisko Stanisława Tyma znajdowało się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 listopada 1976 Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko satyryka oraz następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[5].
W latach 1984–1986 był dyrektorem Teatru Dramatycznego w Elblągu. Od 1987 r. pracował jako reżyser teatralny. W latach 1987–1994 był związany z Teatrem Rampa, natomiast w latach 1994–2006 z Teatrem Powszechnym[3].
Jest uznawany za mistrza drobnych, zwłaszcza humorystycznych form literackich[1]. W drugiej połowie lat 90. pisał felietony do tygodnika „Wprost”, dziennika „Rzeczpospolita”, obecnie stały felietonista „Polityki”. Prowadzi także autorski kanał w serwisie YouTube[6].
Laureat wielu nagród, m.in. za najlepszy scenariusz do filmu Rozmowy kontrolowane na FPFF w Gdyni w 1992, Nagrody Kisiela dla najlepszego publicysty w 1998, nagrody telewizyjnego Pegaza „za poczucie humoru i przenikliwość umysłu” w 2002. W 2010 został laureatem nagrody w programie społecznym Mistrz Mowy Polskiej, mającym na celu popularyzację języka polskiego[7].
W 2005 ukazał się zbiór jego tekstów i rysunków pt. Mamuta tu mam (który jest palindromem). Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich[8] oraz członkiem honorowym Stowarzyszenia Autorów ZaiKS[9].
Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[10].
Życie prywatne
edytujBył żonaty z Anną Kokozow-Tym (ur. 13 sierpnia 1943, zm. 4 lipca 2023), która zagrała epizodyczną rolę w filmie Miś[11]. Jego przodek, Daniel Tym, był ludwisarzem królewskim, który na zamówienie Władysława IV Wazy wykonał odlew posągu Zygmunta III Wazy[12]. Jest wegetarianinem[12]. Mieszka w jednej z suwalskich wsi nad jeziorem Wigry[12]. Ma brata, Antoniego, który zagrał epizodyczne role w filmach Miś (1980) i Ryś (2007).
Filmografia
edytujReżyseria
edytuj- 1998: Rozmowy przy wycinaniu lasu
- 2007: Ryś
Scenarzysta
edytuj- 1976: Brunet wieczorową porą (pod pseudonimem Andrzej Kill)
- 1978: Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?
- 1981: Miś
- 1991: Rozmowy kontrolowane
- 1998: Rozmowy przy wycinaniu lasu
- 2007: Ryś
Nagrody i odznaczenia
edytuj- 1969 – Nagroda na 5. Łódzkich Spotkaniach Teatralnych za sztukę „Kochany panie Ionesco!”[13].
- 1992 – Nagroda na 17. FPFF w Gdańsku za scenariusz filmu „Rozmowy kontrolowane”.
- 1998 – Odciśnięcie dłoni na 3. Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd.
- 1998 – Nagroda Kisiela dla najlepszego publicysty.
- 1999 – Nagroda Eryk '98 – za nowatorskie ujęcie tradycyjnej formuły szopki satyrycznej w przedstawieniu „Szopka Tyma z Brodą” (Teatr Powszechny i dziennik „Rzeczpospolita”).
- 2001 – I Nagroda na gdańskim Festiwalu Dobrego Humoru za program rozrywkowy „Jujka wg Tyma”.
- 2002 – Nagroda Pegaz, przyznawana przez program telewizyjny „Pegaz” za „poczucie humoru i przenikliwość umysłu”.
- 2004 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
- 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[14]
- 2005 – Nagroda za całokształt twórczości na Festiwalu Dobrego Humoru w Gdańsku.
- 2007 – Nagroda Honorowa 14. Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni.
- 2007 – Nagroda Honorowa Specjalny Miś na 5. Festiwalu Filmów Komediowych i Niezależnych „Barejada” w Jeleniej Górze, za kontynuację dzieła Stanisława Barei.
- 2010 – Mistrz Mowy Polskiej (wraz z Arturem Andrusem, Jerzym Trelą, Ryszardem Kaczorowskim i Beatą Tadlą).
- 2021 – Nagroda 100-lecia ZAiKS-u[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Stanisław Tym [online], Wywiadowcy.pl, 29 stycznia 2010 [dostęp 2021-02-21] (pol.).
- ↑ Karolina Prewęcka, Bohdan Łazuka: Przypuszczam, że wątpię. Prószyński i S-ka, 2010, s. 73. ISBN 978-83-7648-468-6.
- ↑ a b Stanisław Tym | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2021-02-21] (pol.).
- ↑ Kultura 1976/03/342, Paryż 1976, s. 30.
- ↑ Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
- ↑ Stanisław Tym – YouTube [online], youtube.com [dostęp 2021-02-07].
- ↑ Mistrz Mowy Polskiej 2010 [online], Mistrz Mowy Polskiej [dostęp 2021-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-11] (pol.).
- ↑ Stanisław TYM | Stowarzyszenie Pisarzy Polskich [online], sppwarszawa.pl [dostęp 2023-07-30].
- ↑ a b Stanisław Tym [online], zaiks.org.pl [dostęp 2023-12-28].
- ↑ Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-20].
- ↑ Mało kto o tym pamięta. Żona Stanisława Tyma zagrała w kultowej scenie w "Misiu" [online], kultura.onet.pl [dostęp 2023-07-12] (pol.).
- ↑ a b c Stanisław Tym: dowcipny pesymista [online], Onet Kultura, 16 lipca 2020 [dostęp 2022-01-23] (pol.).
- ↑ Stanisław Tym | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2021-02-07] (pol.).
- ↑ MKiDN – Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online] [dostęp 2021-05-04] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Tomasz Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa: Prohibita, 2015, ISBN 978-83-61344-70-4.
Linki zewnętrzne
edytuj- Stanisław Tym w bazie IMDb (ang.)
- Stanisław Tym w bazie Filmweb
- Stanisław Tym w bazie filmpolski.pl
- Stanisław Tym, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09].
- Stanisław Tym na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”