Karpokrat
Harpokrat ili Karpokrat je bio aleksandrijski gnostik iz prve polovine 2. veka.
Osnivač je gnostičke zajednice karpokratijanaca, koja je u Egiptu postojala u prvoj polovici 2. vijeka.
Jedini izvor o Karpokratu predstavljaju Irinej i Klement Aleksandrijski koji su se protivili njegovom nauku i opisali njegove sljedbenike kao libertince.[1] Karpokratovo učenje u početku prihvata neveliki broj ljudi koji su sebe smatrali za posvećene.[2] Eusebije o Karpokratu i njegovim sledbenicima piše sve najgore:
On nije u tajnosti, kao Simon, nego se javno bavio magijom kao nekakvim velikim delom, hvaleći se tim svojim umećem i zajedničarenjem sa demonima. Oni su učili da oni, koji žele da se u potpunosti predaju njihovoj misteriji, da treba da čine sramna dela pošto je to jedini način da proniknu u tajne. Uz pomoć takvih slugu, zluradi demon je hvatao ljude u večnu pogibelj, a neznabošcima je dao mogućnost da hule na reč Božiju. Iz toga se i pojavila tvrdnja, raširena među neznabošcima, da mi stupamo u neprirodne i ogavne veze sa majkama i sestrama i da jedemo ljudsko meso.[2]
Neki smatraju da Karpokrat nije postojao, već je ime sledbe nastalo od grčkog božanstva Harpokrata (greciziranog Horusa).[1]
Po Klementu, Karpokrat je imao sina Epifana, kojemu se pripisuje spis »O pravednosti« (Peri dikaiosynes), gdje se zastupa zajedništvo dobara i zajedništvo žena. Epifan je umro sa 17 godina, i na Jonskom otoku Kefalonija po smrti štovan kao bog[3] (postao je objekat poklonjenja u vreme posebnih praznika na ostrvu[2]).
Karpokratovci su kao zajednica postojali u Egiptu već u prvoj polovici II stoljeća, jer Irenej pominje da je njihova propovednica Markelina došla u Rim i "odvela mnoge pogrešnim putem" za vrijeme pape Aniceta (154—165).[4] Karpokratovce dovode u vezu s Cerintom (koji je dolazio u Aleksandriju), dakle s maloazijskim početnim judeokršćanskim gnosticizmom.[1] Oni su svoj nauk temeljili na Evanđelju po Hebrejima. Tvrdili su da poseduju i Tajno Evanđelje po Marku u kojem se nalazilo njihovo učenje, koje je navodno crkva zabranila, dopuštajući samo nekolicini da pročitaju.[5] Kliment u svom pismu potvrđuje da tajna i potpunija verzija Markovog jevanđelja zaista postoji, ali da je verzija karpokratijanaca loša mešavina autentičnog tajnog Jevanđelja po Marku i grešaka koje su karpokratijanci uneli u nju.[5]
Karpokratovci su učili da je svijet stvoren od anđela (arhonata), da je Isus rođen od Josipa i Marije, te da je nebeska sila sišla na njega, koja mu je omogućila da izbjegne arhontima koji su načinili svijet, da ih sve pređe i dođe k Ocu.[6] Karpokratovci uče da je svaka duša koja može prezreti arhonte, jednaka s Isusovom, dobivajući iste sile od Oca (Isus je, prema tome, samo primjer, a nije Spasitelj[1]). U protivnom, mora se ponovno utjeloviti.
Karpokratovci zastupaju moralni libertinizam. Uče da se čovjek može osloboditi arhonata ako upražnjava užitke nad kojima arhonti vladaju. Čini se da je moralni libertinizam karpokratovaca imao značaj pobune, ne samo protiv židovskog Boga tvorca nego i protiv njegova Zakona.[7]
Karpokratovci su tvrdili da je Pilat dao načiniti sliku Isusa, dok ga je držao u pritvoru. Zato drže Isusove likove, neke naslikane, a druge načinjene iz drugog materijala. Oni te likove poštuju, i stavljaju ih među kipove grčkih filozofa, kao Pitagore, Platona i Aristotela.[8]
Irenej je imao u rukama neke spise karpokratovaca (Adv. haer. 1, 25, 4), ali nam se ništa od toga nije sačuvalo, osim citata iz spisa »O pravednosti« (Strom. 3, 2, 5—9).
Grčki filozof Kelsos, koji je oko 178. godine pisao protiv raznih hrišćanskih zajednica, između ostalih pominje i karpokratijane, sledbenike Karpokrata, koji imaju tradiciju prenošenja znanja od „Salome učenice“.[9] On također kaže da su štovali egipatskog boga Harpokrata-Horusa.[10]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Tomislav J. Šagi-Bunić - Povijest kršćanske literature (svezak I) (scribd)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Eusebije, Istorija crkve (scribd)
- ↑ Klement Aleksandrijski, Strom. 3, 2, 5—9
- ↑ Irenaeus, AH 1.25.6.
- ↑ 5,0 5,1 Verner Jeger, Rano hrišćanstvo i grčka paideja (str. 38-39), Službeni glasnik, Beograd, 2007.
- ↑ IREN., Adv. haer. 1, 25, 1
- ↑ J. DANIfiLOU, Nuova storia della Chiesa, I, str. 104
- ↑ Irenej, Adv. haer. 1, 25, 6
- ↑ Origen, Contra Celsum
- ↑ ORIG., Contra Celsum, 5, 62
- Irenaeus, Against Heresies Arhivirano 2004-05-13 na Wayback Machine-u Book i.xxv
- Clement, Stromateis Book iii.ii
- Carpocrates and the Carpocratians (New Schaff-Herzog Encyclopedia)
- '’Saint Carpocrates Arhivirano 2010-10-19 na Wayback Machine-u (and The Libertine Companions of Antinous)