Ustavni sud Srbije
| Republika Srbija |
 Ovaj članak je deo serije o |
Teritorija
|
Ustavni sud Republike Srbije je sud koji odlučuje o:
- saglasnosti zakona, statuta autonomnih pokrajina, drugih propisa i opštih akata s Ustavom;
- saglasnosti propisa i opštih akata republičkih organa sa zakonom;
- saglasnosti svih ostalih propisa, kolektivnih ugovora kao opštih akata i drugih opštih akata sa zakonom i drugim republičkim propisom;
- sukobu nadležnosti između sudova i drugih organa;
- saglasnosti statuta ili drugog opšteg akta političke stranke ili druge političke organizacije s Ustavom i zakonom;
- zabrani rada političke stranke ili druge političke organizacije;
- izbornim sporovima koji nisu u nadležnosti sudova ili drugih državnih organa.
Ustavni sud ocenjuje ustavnost zakona i ustavnost i zakonitost propisa i drugih opštih akata koji su prestali da važe, ako od prestanka važenja do pokretanja postupka nije proteklo više od jedne godine.
Pojedinci, preduzeća, zatim politička, sindikalna i druga udruženja koja deluju na području Republike Srbije mogu Ustavnom sudu podnositi ustavne žalbe i inicijative za ocenu ustavnosti određenih pravnih propisa.
Ustavni sud ima devet sudija, i odlučuje većinom glasova sudija. Odluka Ustavnog suda je opšteobavezna i izvršna. U slučaju potrebe, izvršenje odluke Ustavnog suda obezbeđuje Vlada.
Ustavni sud, kao poseban državni organ sa osnovnom funkcijom zaštite ustavnosti i zakonitosti, ustanovljen je Ustavom Socijalističke Republike Srbije od 9. aprila 1963. godine. Nadležnost, postupak pred Ustavnim sudom i pravna dejstva njegovih odluka bliže su određeni Zakonom o Ustavnom sudu, koji je proglašen 25. decembra 1963. godine. Na tim ustavnim i zakonskim osnovama, Ustavni sud je započeo sa radom 15. februara 1964. godine, kad je održao svoju prvu sednicu. Do donošenja Ustava Republike Srbije iz 1990. godine Ustavni sud delovao je u okviru sistema jedinstva vlasti, sa Narodnom skupštinom kao najvišim organom. Ustavom od 1990. godine Ustavni sud je opredeljen kao samostalan i nezavisan državni organ, koji deluje u okviru sistema podele vlasti. Članom 9. Ustava od 1990. godine, Ustavnom sudu poverena je zaštita ustavnosti i zakonitosti. Po Ustavu Republike Srbije iz 2006. godine („Službeni glasnik RS“, broj 98/2006, važeći ustav u Republici Srbiji, u daljem tekstu: Ustav) Ustavni sud je „samostalan i nezavisan državni organ koji štiti ustavnost i zakonitost i ljudska i manjinska prava i slobode“, a njegove odluke su „konačne, izvršne i opšteobavezujuće“. (član 166 Ustava)
Položaj i sastav Ustavnog suda, izbor sudija, kao i nadležnosti Suda određeni su na osnovu Ustava, dok su organizacija suda, način rada i odlučivanja, kao i vrste postupaka pred Sudom bliže određeni Zakonom o Ustavnom sudu (Službeni glasnik RS, br. 109/2007) i Poslovnikom o radu Ustavnog suda (Službeni glasnik RS, br. 24/2008 i 27 /2008).
Ustavni sud, kao samostalan i nezavisan državni organ, ima 15 sudija, izabranih i imenovanih na mandat od 9 godina, uz mogućnost još jednog ponovnog izbora ili imenovanja. Pet sudija bira Narodna skupština RS od deset kandidata koje predloži predsednik Republike, pet sudija imenuje predsednik Republike od deset kandidata koje predloži Narodna skupština, a pet sudija imenuje Opšta sednica Vrhovnog kasacionog suda Srbije, između deset kandidata koje na zajedničkoj sednici predlože Visoki savet sudstva i Državno veće tužilaca.
Sudije se biraju i imenuju među istaknutim pravnicima, sa najmanje četrdeset godina života i petnaest godina iskustva u pravnoj struci. Prilikom stupanja na dužnost, sudije Ustavnog suda polažu zakletvu pred predsednikom Narodne skupštine RS.
Radi nesmetanog rada Suda i nezavisnog i nepristrasnog suđenja, sudije Ustavnog suda uživaju imunitet kao narodni poslanici. Sudija Ustavnog suda, pre svega, ne može biti pozvan na krivičnu ili drugu odgovornost za izraženo mišljenje ili dati glas u Ustavnom sudu, niti „može biti pritvoren, niti se protiv njega može voditi krivični ili drugi postupak u kome se može izreći kazna zatvora“, bez prethodnog odobrenja Ustavnog suda, osim ako je zatečen u izvršenju krivičnog dela za koje je propisana kazna zatvora u trajanju dužem od pet godina. O imunitetu sudija odlučuje Ustavni sud.
Funkcija sudije Ustavnog suda nespojiva je sa bilo kojom drugom javnom ili profesionalnom funkcijom ili poslom, izuzev profesure na pravnom fakultetu u Republici Srbiji, koju može da vrši u skladu sa zakonom.
Ustavni sud predstavlja i radom suda rukovodi predsednik, koji se bira iz reda sudija, većinom glasova svih sudija, na period od 3 godine, uz mogućnost ponovnog izbora.
Poslove stručne obrade ustavnopravnih pitanja iz nadležnosti Ustavnog suda, druge poslove iz nadležnosti Ustavnog suda, kao i pravne, finansijske i opšte poslove za potrebe suda obavlja Stručna služba Ustavnog suda, kojom rukovodi sekretar Ustavnog suda. Stručnu službu Ustavnog suda čine: Služba za poslove iz nadležnosti Ustavnog suda; Služba predsednika Ustavnog suda; Služba za opšte i finansijske poslove.
Nadležnosti Ustavnog suda, utvrđene Ustavom, mogu se svrstati u nekoliko grupa i to:
1. Normativna kontrola – kontrola ustavnosti i zakonitosti opštih pravnih akata, koja podrazumeva kontrolu ustavnosti i zakonitosti svih opštih pravnih akata u pravnom poretku Republike Srbije, a tiče se: odlučivanja o saglasnosti zakona i drugih opštih akata sa Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava i potvrđenim međunarodnim ugovorima; odlučivanja o saglasnosti potvrđenih međunarodnih ugovora sa Ustavom; odlučivanja o saglasnosti drugih opštih akata sa zakonom; odlučivanja o saglasnosti statuta i opštih akata autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave sa Ustavom i zakonom; odlučivanja o saglasnosti opštih akata organizacija kojima su poverena javna ovlašćenja, političkih stranaka, sindikata, udruženja građana i kolektivnih ugovora sa Ustavom i zakonom; Savremeni ustavni sistem Republike Srbije dobio je u Ustavu jedan mešovit sistem kontrole ustavnosti i zakonitosti propisa, u kojem istovremeno egzistiraju i naknadna (represivna) i prethodna (preventivna) kontrola ustavnosti zakona.
2. Postupanje u sporovima o sukobu nadležnosti, kad Ustavni sud rešava: o sukobu nadležnosti između sudova i drugih državnih organa; o sukobu nadležnosti između republičkih organa i pokrajinskih organa ili organa jedinica lokalne samouprave; o sukobu nadležnosti između organa različitih autonomnih pokrajina ili različitih jedinica lokalne samouprave;
3. Zaštita teritorijalne autonomije i lokalne samouprave, koja se ostvaruje putem prava žalbe Ustavnom sudu organa, određenog statutom autonomne pokrajine ili opštine, na pojedinačni akt ili radnju državnog organa ili organa jedinice lokalne samouprave, kojima se onemogućava obavljanje nadležnosti autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave; i pokretanjem postupka za ocenu ustavnosti (zakonitosti) zakona ili drugog opšteg akta organa Republike Srbije ili jedinice lokalne samouprave kojim se povređuje pravo na pokrajinsku autonomiju ili lokalnu samoupravu;
4. Odlučivanje o zabrani rada političke stranke, sindikalne organizacije i udruženja građana, čije je delovanje usmereno na nasilno rušenje Ustavnog poretka, kršenje zajemčenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje rasne, nacionalne ili verske mržnje;
5. Odlučivanje o zabrani verske zajednice, čije delovanje ugrožava pravo na život, pravo na psihičko i fizičko zdravlje, prava dece, pravo na lični i porodični integritet, pravo na imovinu, javnu bezbednost i javni red ili ako izaziva i podstiče versku, nacionalnu i rasnu netrpeljivost; 6. Odlučivanje o povredi Ustava od strane predsednika Republike; 7. Odlučivanje o izbornim sporovima za koje zakonom nije određena nadležnosti sudova; 8. Odlučivanje po ustavnim žalbama; po žalbama na odluke u vezi sa potvrđivanjem mandata narodnih poslanika; po žalbama na odluku o prestanku sudijske funkcije; po žalbama na odluke o prestanku dužnosti javnog tužioca ili zamenikajavnog tužioca; po žalbama protiv odluke Visokog saveta sudstva;
Postupak pred Ustavnim sudom pokreće se predlogom, zahtevom, ustavnom žalbom i drugom žalbom, odnosno drugim aktom, kao i inicijativom, koji se podnose isključivo pismeno i ne mogu se izjaviti usmeno na zapisnik kod Ustavnog suda, niti se mogu poslati elektronskom poštom, telefaksom ni telegramom. Postupak pred Ustavnim sudom vodi se na srpskom jeziku uz upotrebu ćiriličnog pisma, u skladu sa članom 10 Ustava Republike Srbije, a službena upotreba drugih jezika i pisama dozvoljena je u skladu sa zakonom koji uređuje upotrebu tih jezika i pisama. U postupku pred Ustavnim sudom ne plaća se taksa.
Učesnici u postupku pred Ustavnim sudom su: 1) državni organi, organi autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave, narodni poslanici, u postupku za ocenu ustavnosti ili zakonitosti, kao ovlašćeni predlagači; 2) svako po čijoj je inicijativi pokrenut postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti, kao inicijator; 3) donosilac zakona, statuta autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave i drugog opšteg akta koji je predmet ocenjivanja ustavnosti ili zakonitosti, kao i strane koje su zaključile kolektivni ugovor; 4) politička stranka, sindikalna organizacija ili udruženje građana čiji je statut ili drugi opšti akt predmet ocenjivanja ustavnosti ili zakonitosti ili o čijoj se zabrani rada odlučuje; 5) verska zajednica o čijoj se zabrani rada odlučuje; 6) svako po čijem se zahtevu vodi postupak za odlučivanje o izbornom sporu za koje zakonom nije određena nadležnost sudova, kao i organ za sprovođenje izbora u vezi sa čijom izbornom aktivnošću se pokreće spor; 7) državni i drugi organi koji prihvataju, odnosno odbijaju nadležnost, kao i svako ko zbog prihvatanja, odnosno odbijanja nadležnosti nije mogao da ostvari svoje pravo; 8) Vlada, Republički javni tužilac i organ nadležan za upis u registar političkih stranaka, sindikalnih organizacija, udruženja građana ili verskih zajednica, u postupku za zabranu rada političkih stranaka, sindikalnih organizacija, udruženja građana ili verskih zajednica; 9) podnosilac ustavne žalbe, kao i državni organ, odnosno organizacija kojoj su poverena javna ovlašćenja protiv čijeg je pojedinačnog akta ili radnje izjavljena ustavna žalba; 10) organ određen statutom autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave u postupku po žalbi, ako se pojedinačnim aktom ili radnjom državnog organa ili organa jedinice lokalne samouprave onemogućava vršenje nadležnosti autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave, kao i organ protiv čijeg je pojedinačnog akta ili radnje izjavljena žalba; 11) Narodna skupština i predsednik Republike kada se odlučuje o postojanju povrede Ustava u postupku za njegovo razrešenje; 12) sudije, javni tužioci i zamenici javnih tužilaca u postupku po žalbi na odluku o prestanku funkcije, kao i organ koji je doneo odluku o prestanku funkcije; 13) druga lica uskladu sa zakonom.
U postupku pred Ustavnim sudom organ ili organizaciju predstavljaju njihovi ovlašćeni predstavnici, a, takođe, i lica koja ovlasti učesnik u postupku.
O pitanjima iz svoje nadležnosti Ustavni sud odlučuje na sednici. Rad Ustavnog suda odlikuje javnost u radu, koja se ostvaruje prisustvom predstavnika sredstava javnog informisanja na redovnim sednicama Suda, objavljivanjem odluka Suda u službenim glasilima, dostavljanjem službenih obaveštenja sredstvima javnog informisanja, održavanjem konferencija za štampu, objavljivanjem na internet stranici Suda svih važnih podataka vezanih za rad Suda, kao i izdavanjem zbirki odluka Suda. Odlučivanje u Ustavnom sudu odvija se na principu zbornosti, a odluke se donose većinom glasova svih sudija i, izuzetno, dvotrećinskom većinom glasova. U svom radu Ustavni sud donosi odluke, rešenja i zaključke. Odluke Ustavnog suda su konačne, izvršne i opšteobavezujuće.