[go: nahoru, domu]
Njuškii siskáldâsân

Rautjärvi kirkko

Wikipedia:st
Rautjärvi kirkko
Rautjärvi kirkko ive 2014
Rautjärvi kirkko ive 2014

Rautjärvi kirkko

Koordinaateh: 61°17′58″N, 29°7′49″E

Staatâ Suomâ
Eennâmkodde Maadâ-Kärjil
Kieldâ Rautjärvi
Pispekodde Mikkeli pispekodde
Ruávástkodde Maadâ-Kärjil ruávástkodde
Servikodde Ruokolahti servikodde
Huksejum 1881
Vihkum kiävtun roovvâdmáánu 4. peeivi 1881
Meddâl kiävtust juovlâmáánu 25. peeivi 2022
Materiaal muorâ
Čokkámsajeh 1 200
Äigi UTC+2

Rautjärvi kirkko lâi ive 1881 huksejum já kiävtun vihkum stuorrâ muorâkirkko, mii lâi Rautjärvist, Maadâ-Kärjil eennâmkoddeest. Kirkko lâi kirkkoluáhá alne siämmáánommâsii jäävri maadâriddoost.

Rautjärvi kirkko 1950-lovvoost

Eennâmkodálávt merhâšittee huksejum kulttuurpirâsin onnum kirkko puolij kunnân juovlâmáánu 25. peeivi 2022.[1][2][3] Roovvâdmáánu 9. peeivi 2023 Ruokolahti kirkkostivrâ meridij huksiđ uđđâ kirho kunnân puállám kirho sajan.[4]

Historjá

[mute | mute käldee]

Rautjärvi maadâriddoost láá lamaš maaŋgah kappeleh já kirhoh. Täin jo kulmâ láá puállám kunnân.[5] Kirhoi lasseen Rautjärvist láá puállám aainâs-uv kyehti kiällutoornâ iivij 1847 já 1872 já meid pappâl já kirho kirjerááju (ive 1856).[6][7][8]

Vuossâmuš kirkko

[mute | mute käldee]

Vuossâmuš oskolduvlâš huksiittâs lâi Ruokolahti servikode kappel ađai Rautjärvi kappel.[9] Ruokolahti servikoodán kuullâm Rautjärvi kappelservikodde vuáđudui ive 1654.[10] Rautjärvi táluliih annuu Viibur luterilii pispekode pispe Peter Bjuggist love huksiđ kappel.[11] Sij finnejii love huksiđ tom Nurmijärvi riidon, mut kihheen ij innig tieđe, huksejui-uv kappel toho.[11]

Ive 1664 Rautjärvi táluliih finnejii love tallaa Viibur pispe Nicolaus Nycopensisist huksiđ kappel Rautjärvi riidon.[11] Puoh pitejâšliih iä kuittâg halijdâm jieijâs kappel, já äšši moonâi-uv keriváid.[12] Sij iä vaarâ vuáittám ääši, tastko toho huksejui Rautjärvi kappel, mii valmâštui ive 1667.[10][13]

Rautjärvi kappel tiet ulmuuh pessii kirhostâllâđ älkkeebeht, ko sij iä tarbâšâm innig eelliđ Ruokolahti kirhoost já návt kirkkomätki uánidui uáli jo ennuv.[11]

1740-lovo räi kappel lâi jo nuuvt liäggásâm, ete servikodde meridij huksiđ uđđâ kirho ton paaldân. Uccâvaje aalgâst ive 1741 ruošah poldii kappel, mut iä kuittâg puáldám uđđâ kirho.[13]

Nubbe kirkko

[mute | mute käldee]

Nubbe kirho huksim lâi jo pargo vyelni vuossâmuu kirho ääigi. Tom ruošah kuođđii puáldihánnáá, veikkâ sij poldii-uv kirho paaldâst leijee kappel.[13] Kirkko valmâštui loopâst ive 1744 uccâvaje maŋa.[14]

Taat kirkko lâi aanoost tuše 30 ihheed, tastko tot lâi hyenes oornigist já lâi servikoodán jo meendu ucce.[14]

Kuálmád kirkko

[mute | mute käldee]

Čuávuvâš kirkko valmâštui ive 1776.[11][13] Ive 1815 huksejui kirho šiiljon sierânâs kiällutornâ.[6] Ive 1834 rautjärviliih annuu love iärániđ Ruokolahti servikoddeest já vuáđudiđ jieijâs kirkkohiärrákode, mut sij iä finnim tom. Esken ive 1859 sij finnejii love, já talle Rautjärvi kirkkohiärrákodde šoodâi jiečânâssân.[10][15] Syeinimáánu 7. peeivi 1872 taat-uv kirkko já kiällutornâ puollii kunnân.[8][13][16] Kirhoost tuálvojii ráájun tivrâsumoseh kirkkotiiŋgah.[8]

Pitejâščuákkim lâi tolebáá meridâm celkkiđ pyellimtáhádâs luovâs, tastko kirho ruuđah iä rijttám táhádâsmááksun.[8] Návt servikodde kaartâi mäksiđ uđđâ kirho huksimkoloid, mii vaiguttij čuuvtij čuávuváá kirho huksimvuáváámáid já -amnâsáid.

Niäljád kirkko

[mute | mute käldee]

Tállán pyellim maŋa tollui pitejâščuákkim. Servikoddáliih iä halijdâm kirhostâllâđ eres kirhoin, mut servikodde ij suittám huksiđ pyere kirho, já tondiet čuákkimist meridui huksiđ jotelávt uđđâ, koskâpuddâsii kirho kunnân puállám kirho sajan.[6] Tot huksejui uáli jotelávt, suulân 2,5 mánuppaajeest.[13]

Tastko juurdân lâi tot, et Rautjärvi niäljád kirkko lâi koskâpuddâsâš kirkko, te hiirsah annojii tuše tuuvdâmuorrân, ige ubâ kirkko huksejum hiirsâin tegu táválávt.[6] Ovdâmerkkân kirho seeinih huksejuvvojii luovdijn iäge hiirsâin.[6]

Viiđâd kirkko

[mute | mute käldee]
Rautjärvi kirkko ive 1941

Niäljád kirkko lâi kuhháá aanoost, tastko servikodde ij valagin suittám huksiđ pyereeb kirho.[6] Hyenes ruttâtile lasseen servikoddáliih halijdii cegâttiđ uđđâ muorâkirho, veikkâ miärádâs mield tot ličij ferttim huksiđ keđgiamnâsijn tegu tiijlâin teikkâ marmorist.[6] Ive 1873 árvuváldáliih servikoddáliih savâstâlškuottii uđđâ kirho huksimsaajeest.[6]

Esken roovvâdmáánust 1877 meridui, ete uđđâ kirkko huksejuuččij siämmáá sajan ko ive 1776 huksejum já ive 1872 puállám kirkko.[6][17]

Uđđâ ristâkirho vuávái arkkiteht A. J. Jansson.[6][9] Huksimmiäštárin tooimâi Karl Gustav Kajander.[6]

Čohčâmáánu 25. peeivi 1881 valmâštui Rautjärvi viiđâd kirkko.[16] Servikodde tállán oostij pyellimtáhádâs uđđâ kiirkon.[18] Kirkko vihkui kiävtun vuossâmuu keerdi roovvâdmáánu 4. peeivi 1881.[19]

Kiävtun vihkum maŋa servikodde kuuloold hommái kiirkon ávhálijd lasattâsâid tegu kuávdášlieggim kaminij sajan já uurguid.[18] Kirho šiiljon huksejui pitejâštupe ive 1905.[17] Kiđđâtäälvi 1939 kirkko tivodui já uđâsmittui, mon maŋa tot vihkui kiävtun uđđâsist.[20] Talle kirho viihkâi kiävtun roovvâdmáánu 29. peeivi 1939 ruávást Leo Gummerus.[20]

Kirkko vuáđutivodui 2000-lovo aalgâst.

Taam kirho tubdâmettum olmooš cokkiittij tuulân ive 2022 juovlâpeeivi immeelpalvâlus ääigi, mon keežild kirkko puolij kunnân.[1][2][3][13]

Majemuu kirho huksiittâs

[mute | mute käldee]

Kirkko lâi täsiverdisâš ristâkirkko, mii sulâstitij uáli ennuv Ruokolahti kirho.[9] Viestârpiäláá kečiseeinist lâi neeljikiärdásâš, neljihááhámásâš tornâ, mast lâi čuhâlis káttu já ton alne ristâ. Muorâkirho koskâuási alne lâi kuubool.[9]

Kiirkon čäähih siämmáá ääigi 1 150–1 200 olmožid.[9]

Álttártavlu

[mute | mute käldee]

Álttár tyehin lâi ivnáás álttártavlu Vanha paimen kertoo, mon máálái Eero Lehikoinen ive 1935. Taavlu skeŋkkij Iisakki Ahtiainen, kii omâstij Niska-Pietilä sáhhámlágádâs, já tot čaittui vuossâmuu keerdi uđđâivemáánu 26. peeivi 1936.[3][10][21]

Eres kirkkotävireh

[mute | mute käldee]

Ehidâsleeibi taldrik já ehidâskaalhâ raahtij Johan Illberg ive 1854.[3] Kirhoost lijjii meid kulmâ kristalruuvnâ, moh evakuistojii Ilmee kirho eres luávuduv mield ovdil ko kuávlu luovâttui Sovjetliiton.

Eres huksiittâsah já muštopääcis

[mute | mute käldee]

Kirho alda huksejui uđđâ pitejâštupe ive 1905.[17][22] Aalgâst tobbeen tuállojii kieldâčuákkimeh. Ko ive 1922 čuákkimeh sirdojii Miettilän, te pitejâštupán varrij kieldâkirjerááju.[22] Iivij 1978–1996 tobbeen tooimâi Rautjärvi päikkikuávlumuseo.

Kirho šiljoost lii meid máttáátteijee já kirječällee Johannes Häyhä muštopääcis. Tom ceggij Häyhä suhâservi kesimáánu 17. peeivi 1989.[23]

Kirkkoeennâm

[mute | mute käldee]

Kirho pirrâ lii kirkkoeennâm. Tom pirâstit vistig sibžesäiđi já te vyeligis, ive 1916 huksejum keđgiäiđi.[10][24][25] Ääiđi tyehin kirho já Rautjärvi kooskâst láá hävdienâmeh.[10]

Juovlâpeeivi puálu

[mute | mute käldee]
Pasâttâsah oho keččin tast, ko kirkko puolij kunnân.

Ive 2022 juovlâpeeivi iđedist immeelpalvâlus ääigi kirkko cokkiittui pyelliđ.[26][27] Säärni ääigi servikode kappalâš huámmášij, ete kirkko lâi pyelimin.[26] Puoh 30–40 olmožid pessii kirhoost šiiljon torvolávt.[5] Ko sij pessii olgos, kirkkotornâ lâi jo čuuvtij pyelimin. Veikkâ puálukodde poođij kirho luusâ jotelávt, tot ij puáhtám piäluštiđ kirho já te juovlâmáánu 25. peeivi 2022 Rautjärvi kirkko puolij kunnân.

Poolis epidij, ete kirho cokkiittij tuulân tubdâmettum olmooš tátulávt, aainâs-uv tastko kiinii lâi kiässám oorâid kirho uuvsâi oovdân.[2][5][28][29][30][31][32] Siämmáá peeivi Rautjärvist puolij meid peerâtáálu.[27][33] Ton pyelimist jaamij almai. Poolis eeppid, et sun lii siämmáš olmooš, kote lii cokkiittâm kirho tuulân.[34][35]

Fáádást eres soojijn

[mute | mute käldee]
  • Rautjärvi kirkko (Huksimärbiregister) Kulttuurpirrâs palvâlus kyppi.fi. Museovirgádâh. (suomâkielân)

Käldeeh

[mute | mute käldee]
  1. ↑ 1,0 1,1 Vatka, Miia já Nyman, Riikka: Rautjärven kirkko on tuhoutunut – syttyi kesken saarnan Iltalehti. 25.12.2022. Čujottum 25.12.2022. (suomâkielân)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Forsberg, Tiina; Rimpiläinen, Tuomas; Näveri, Anna: Poliisi epäilee, että Rautjärven historiallinen puukirkko sytytettiin tahallaan kesken jumalanpalveluksen Yle Uutiset. 25.12.2022. Yleisradio. Čujottum 25.12.2022. (suomâkielân)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Taleva, Katariina: Tällaista taidetta tuhoutui Rautjärven kirkon palossa Iltalehti. 26.12.2022. Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  4. ↑ Väisänen, Riitta: Rautjärven kirkko sytytettiin tuleen kesken messun viime jouluna – nyt palaneen kirkon tilalle päätettiin rakentaa uusi Yle Uutiset. 10.10.2023. Čujottum 11.10.2023. (suomâkielân)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Myllyoja, Essi; Ilkka, Ilmo; Niemi, Liisa; Pyy, Tomi: Poliisi julkaisi tarkemmat tuntomerkit miehestä, josta se pyytää havaintoja Rautjärven paloihin liittyen Helsingin Sanomat. 26.12.2022. Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 Matikka, Jyrki: Rautjärvi — rajakunta, s. 23. [Simpele]: [Rautjärven kunta], 1996. ISBN 951-97485-0-4. (suomâkielân)
  7. ↑ Kotimaalta. (— Rautjärwen kappelista. „Wahingonwalkea poltti täällä 31 p. wiime heinäk. pappilan asuinhuoneet ynnä kirkonkirjaston. Tämän tähden ollaan toimessa kumpiaki aiwan uudesta tehdä.) Suometar, 9.1.1857, 11. ihekerdi, nr 2, s. 4. Artikkâl nettiversio Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Maakunnasta.. Suomalainen Wirallinen Lehti, 18.7.1872, nr 85, s. 3. Artikkâl nettiversio Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Markku Haapio, Laura Luostarinen: Suomen kirkot ja kirkkotaide 2, s. 281. Lieto: Etelä-Suomen Kustannus Oy, 1980. ISBN 951-9064-28-1. (suomâkielân)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Europaeus, Mikko: Rautjärven asemanseudun kulttuurihistoriallinen selvitys, s. 13–19. Rautjärvi kieldâ, 2013. Tyeje nettiversio (čujottum 27.12.2022). (suomâkielân)
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Matikka, Jyrki: ”Rautjärven seurakunta”, Rautjärvi — rajakunta, s. 19. [Simpele]: [Rautjärven kunta], 1996. ISBN 951-97485-0-4. (suomâkielân)
  12. ↑ Lempiäinen, Pentti: Piispan- ja rovastintarkastukset Suomessa ennen isoavihaa, s. 251. Suomen kirkkohistoriallisen seuran toimituksia 73. Helsig: Suomen kirkkohistoriallinen seura, 1967. Tyeje nettiversio (čujottum 27.12.2022). (suomâkielân)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Rautjärven kirkko evl.fi. Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  14. ↑ 14,0 14,1 Matikka, Jyrki: Rautjärvi — rajakunta, s. 22. [Simpele]: [Rautjärven kunta], 1996. ISBN 951-97485-0-4. (suomâkielân)
  15. ↑ Matikka, Jyrki: Rautjärvi — rajakunta, s. 20. [Simpele]: [Rautjärven kunta], 1996. ISBN 951-97485-0-4. (suomâkielân)
  16. ↑ 16,0 16,1 Rautjärvi / Rautjärven kirkko Willimiehen jäljillä -blogi. 29.12.2013. Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Etelä-Karjala > Rautjärvi > Rautjärven kirkko (Miettiläntie 1757 56610 RAUTJÄRVI) Kulttuuriympäristön palveluikkuna. Čujottum 26.12.2022. (suomâkielân)
  18. ↑ 18,0 18,1 Matikka, Jyrki: Rautjärvi — rajakunta, s. 26. [Simpele]: [Rautjärven kunta], 1996. ISBN 951-97485-0-4. (suomâkielân)
  19. ↑ Rautjärven kirkko 50-vuotias. ("Mikkelinpäivänä, lokakuun 4, on kulunut 50 vuotta siitä kun Rautjärven nykyinen kirkko vihittiin tarkoitukseensa.") Ylä-Vuoksi, 24.9.1931, nr 38, s. 3. Artikkâl nettiversio Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  20. ↑ 20,0 20,1 Rautjärven uudistetun kirkon vihkimisjuhla tänään. Karjala, 29.10.1939, nr 292, s. 7. Artikkâl nettiversio Čujottum 28.12.2022. (suomâkielân)
  21. ↑ Rautjärven kirkon uusi alttaritaulu. Ylä-Vuoksi, 4.2.1936, nr 10, s. 2. Artikkâl nettiversio Čujottum 11.6.2024. (suomâkielân)
  22. ↑ 22,0 22,1 Matikka, Jyrki: ”Pitäjäntupa”, Rautjärvi — rajakunta, s. 34. [Simpele]: [Rautjärven kunta], 1996. ISBN 951-97485-0-4, 978-951-97485-0-4. (suomâkielân)
  23. ↑ Kinnunen, Mauri: Makkerin blogi: Johannes Häyhän "Kuvaelmia itäsuomalaisten vanhoista tavoista" Makkerin blogi. 28.8.2015. Čujottum 27.12.2022. (suomâkielân)
  24. ↑ Matikka, Jyrki: Rautjärvi — rajakunta, s. 24. [Simpele]: [Rautjärven kunta], 1996. ISBN 951-97485-0-4. (suomâkielân)
  25. ↑ Museon kulttuuriympäristötiimi Rautjärvellä Museon kulttuuriympäristötiimi Rautjärvellä. Čujottum 26.12.2022. (suomâkielân)
  26. ↑ 26,0 26,1 Tämä kaikki Rautjärven kirkkopalosta nyt tiedetään www.iltalehti.fi. Čujottum 26.12.2022. (suomâkielân)
  27. ↑ 27,0 27,1 Vatka, Miia já Nyman, Riikka: Rautjärven kirkko on tuhoutunut – syttyi kesken saarnan Iltalehti. 25.12.2022. Čujottum 25.12.2022. (suomâkielân)
  28. ↑ Rautjärven kirkko palaa Ilta-Sanomat. 25.12.2022. Čujottum 25.12.2022. (suomâkielân)
  29. ↑ Ilkka, Ilmo; Niemi, Liisa: Paloa tutkitaan törkeänä tuhotyönä – Kirkossa ollut mies kertoo repineensä oven edessä ollutta narua: ”Ei aiheuttanut vaara­tilannetta” Helsingin Sanomat. 25.12.2022. Sanoma Media Finland Oy. Čujottum 25.12.2022. (suomâkielân)
  30. ↑ Rautjärven tulipalot | Poliisi julkaisi tarkemmat tuntomerkit miehestä, josta se pyytää havaintoja Rautjärven paloihin liittyen Helsingin Sanomat. 26.12.2022. Čujottum 26.12.2022. (suomâkielân)
  31. ↑ STT, Ilmo Ilkka, Mika Jyrävä: Rautjärven kirkon tulipaloa tutkitaan törkeänä tuhotyönä – Kahden oven edessä oli naruja Aamulehti. 25.12.2022. Čujottum 26.12.2022. (suomâkielân)
  32. ↑ Mika Jyrävä STT: Poliisi vahvistaa: Rautjärven kirkon ovissa oli naruja, joilla yritetty estää palavasta kirkosta poistumista Aamulehti. 26.12.2022. Čujottum 26.12.2022. (suomâkielân)
  33. ↑ Kerkelä, Lasse: Tämä tiedetään Rautjärven kirkkopalosta – Epäilty on vuonna 1945 syntynyt erakoksi kuvailtu metsänomistaja Helsingin Sanomat. 27.12.2022. Čujottum 28.12.2022. (suomâkielân)
  34. ↑ Kerkelä, Lasse: Poliisi: Rautjärven kirkkopalon sytyttämisestä epäilty mies löytyi kuolleena Aamulehti. 27.12.2022. Čujottum 28.12.2022. (suomâkielân)
  35. ↑ Kilpeläinen, Kia: Poliisi epäilee: Rautjärven kirkkopalon sytyttäjä on kuollut Ilta-Sanomat. 27.12.2022. Čujottum 28.12.2022. (suomâkielân)
Viežžum saajeest "https://smn.wikipedia.org/w/index.php?title=Rautjärvi_kirkko&oldid=110724"