Ruska reforma o emancipaciji

Ruski seljaci čitaju carev ukaz

Ruska reforma o emancipaciji (ruski: Krestьяnskaя reforma 1861 goda) je prva i najvažnija liberalna reforma koju je sproveo ruski car Aleksandar II Nikolajevič (1855−1881). Njome je u Ruskoj imperiji ukinuto kmetstvo.

Uvod

Sredinom 19. veka Rusiju je zahvatio ubrzan razvoj kapitalizma. Poraz u Krimskom ratu pokazao je da tadašnji feudalni sistem ne može da obezbedi normalnu reprodukciju i da Rusiji omogući skladan razvoj i držanje koraka sa ostalim zemljama Evrope. Samodržavni režim Nikolaja I smetao je bilo kakvom pokretanju reformi. Njega je nasledio sin Aleksandar II (1855-1881), svestan potrebe reformi i ukidanju feudalnog sistema. Već sam nagoveštaj reformi podelio je plemstvo na konzervativno i liberalno; odnosno na protivnike i zagovornike reforme. Diferencijacija je zahvatila i Dvor. Car se, ipak, odlučio za reforme, a prve korake pravi krajnje oprezno. On osniva Tajni komitet koji je pripremao reformna dokumenta i rešenja. Tajni komitet izradio je rešenje (1858) kojim predviđa oslobađanje seljaka od lične zavisnosti prema feudalcu i ustupanju seljačkoj porodici kuće i okućnice bez otkupa. Seljak bi radom, uz pomoć države, isplatio feudalcu otkup, a do konačne isplate bio bi dužan da „privremeno“ ispunjava radne i novčane obaveze. Konzervativno plemstvo uspelo je da u naredne dve godine izdejstvuje da se površine predviđene za ustupanje mužicima smanje. Zbog toga 1860-ih godina nastaje snažan revolucionarno-demokratski politički pokret u Rusiji. Situacija u državi se na prelazu decenija može okarakterisati kao revolucionarna. Najprogresivniji delovi plemstva prilaze seljacima. To je ubedilo cara Aleksandra da konačno pristupi reformama.

Reforma

Čitanje ukaza o oslobođenju seljaka kmetske zavisnosti.

Aleksandar II je marta 1861. godine potpisao „Uredbu o oslobođenju seljaka od kmetske zavisnosti“ koja je u obliku carskog Manifesta saopštena javnosti. Uredba unosi krupne promene, ali nije birno oštetila aristokratiju. Plemići su proglašeni vlasnicima zemlje koju seljaci obrađuju, a ukoliko seljaci žele da tu zemlju zadrže u svojim rukama, moraju je otkupiti. Čitavih 20 godina nakon donošenja Uredbe, petina seljaka neće uspeti da otkupi zemlju. Druga pogodnost za plemstvo je pravo da od mužika „odrežu“ komad zemlje i priključe ga svom posedu. Prosečno, deo koje je plemstvo moglo da odreže iznosio je petinu ukupne zemlje. Država je obeštetila plemiće sa 80% ukupne sume za otkup. Na seljaka je palo preostalih 20%. Seljak je imao obavezu da novac vrati državi u 49 godišnjih rata. Ovaj dug biće otpisan tokom revolucija 1905—7. godine.

Plemstvo je i nakon reformi ostalo najmoćniji sloj u Rusiji. Posledice reformi su, međutim, od ogromnog značaja. One su Rusko carstvo iz zaostale feudalne, pretvorile u kapitalističku modernu zemlju. Reforme su izvedene i u oblasti državne uprave, sudstva i obrazovanja. Godine 1864. preuređena je gubernijska, a 1870. godine gradska uprava. U gubernijama i okruzima obrazovana su zemstva, a u gradovima dume. Bili su to organi lokalne samouprave izabrane po predstavničkom sistemu. Izborni sistem zasnivao se na visokom imovinskom cenzusu i davao je sve prednosti aristokratiji i bogatima. Najveći deo stanovništva nije imao pravo glasa. U oblasti sudstva, uvedeni su sudski tribunali, sudska rasprava, porota, javnost procesa, advokatsko zastupanje. Rusko pravosuđe time se približilo modernom zapadnoevropskom. Reforme su izvršene i u oblasti obrazovanja. Osnivaju se škole za opismenjavanje odraslih u gradovima. Brzo se širi mreža škola (broj osnovnih škola povećan je sa 8000 na 22770 od 1856. do 1880. godine). Svake godine, posle 1864, je prosečno otvarano po 1000 škola. Školska uredba iz 1864. godine favorizuje „normalne“ u odnosu na crkvene škole. Srednje škole se takođe reformišu i šire. Gimnazije od 1860-ih godina primaju i žene. I visoko obrazovanje napreduje. Broj studenata se tokom Aleksandrove vladavine utrostručio. Ženska omladina se takođe prima na univerzitete.

Rezultat

Reforme sprovedene 1860-ih godina nisu zadovoljile naprednu javnost Rusije. Pogotovo je nepopularno bilo rešenje agrarnog pitanja. Seljaštvo se smatralo prevarenim. Manifestacije na prelazu decenija nisu prestale ni nakon donošenja Manifesta 1861. godine. Interveniše i vojska. Reakcije vlasti su surove. Dolazi do širenja zavereničkih ideologija. One se okupljaju oko časopisa „Savremenik“ koga uređuje duhovni vođa revolucionarne demokratije, Černiševski. „Savremenik“ se direktno obraća narodu i poziva ga na revoluciju. Černiševski je optužen za požare u Petrogradu 1862. godine i deportovan je u Sibir. U takvim uslovima nastaje najpoznatija tajna revolucionarna organizacija u Rusiji ovog perioda, Zemlja i sloboda, sa sedištem u Petrogradu.

Izvori

• Čedomir Popov; Građanska Evropa (1770-1914), Zavod za udžbenike (2010)