Wikipedysta:Heroldicas/brudnopis5

Feliks Szczęsny Maj

Felix May
Starykoń
Rodzina	Majowie herbu Starykoń
Data śmierci	18 lutego 1634

Feliks Szczęsny Maj herbu Starykoń (staropol. Felix Sczesny May, zm. 18 lutego 1634), znany również jako Felicjan Maj – polski szlachcic, rycerz.

Historia

Rodzina

W źródłach historycznych występuje pod imieniem Feliks, choć niektóre zapisy przypisują mu również imię Szczęsny. Polski heraldyk, Kasper Niesiecki, identyfikuje go jako Felicjana, choć najprawdopodobniej popełnił błąd przy zapisie imienia Feliks.

Pochodził ze szlacheckiej rodziny ziemiańskiej, Majów herbu Starykoń. Jego bratem był Mikołaj Maj. Gdy dorósł został rycerzem, w wyniku działań wojennych spędził dziesięć lat w niewoli.

Sprzedaż dóbr węgleszyńskich

W 1630 roku Zofia z Oleśnickich za zgodą męża sprzedała Feliksowi Majowi dobra węgleszyńskie (tj. wsie Węgleszyn z folwarkiem, Rembiechową, Zakrzów z folwarkiem i Zalesie. Węgleszyn, w rękach Majów znajdował się co najmniej do lat siedemdziesiątych XVII w., po czym drogą wiana przeszedł w ręce rodu Bystrzonowskich.

Epitafium

W XVI wieku w Rzeczypospolitej silnie rozwijała się literatura panegiryczna o tematyce żałobnej. Jednym z jej prekursorów był Jan Morolski, twórca dzieła Pamiątka śmierci małżonki, którego treść posłużyła jako wzór do znajdującego się w kościele w Węgleszynie epitafium zmarłej 15 marca 1631 roku małżonki Feliksa Maja, Katarzyny Koniecpolskiej.

Epitafium ma formę płaskorzeźby i zostało wykonane z marmuru świętokrzyskiego (chęcińskiego). Kamieniarz wyrył na nim rysunek, a mniej wprawny uczeń dodał inskrypcję. Wykuta rycina przedstawia zmarłą Katarzynę, zwróconą w lewą stronę, jej dwóch synów oraz ich przyrodniego brata, Floriana, modlących się pod krzyżem. Na tarczy znajdują się herby Pobóg i Nowina.

Zarówno płaskorzeźba jak i wierszowana część epigrafu była wzorowana na dziele Morolskiego. Jedynie końcowy dystych personalizujący wypowiedź nagrobną stanowi autorski dodatek Feliksa Maja.

Jey Mosci pp. Katarzyny Majowy z Konieczpola
która urodziela się 1600 we czwartek po s. Pietrze
w Okowach umarła 15 marca 1631
choc kości leza w ziemi dusza mieska w niebie
przecie małzonko moja w sercu ja mam ciebie
dałem ci było to serce jescze za zywwota
mam ja zaś ale twoja w nim wirita cznota
niechże inszy mieszajam proch zmarłych w napoje
besz tego zono moja grób twoy serce moje
dałem ci zono wyricz to jest ten nagrobek
ktorym sprawił Sczesny Maj strapiony małżonek

Potrzebując opieki dla małoletnich synów, gdy tylko opłakał drugą małżonkę, zdążył ożenić się po raz trzeci z Grotowską.

Rapt na księdzu

W 1631 roku w pierwszy czwartek po 4 października, urzędnik sądowy Mikołaj Dulik z Małogoszcza wniósł skargę do grodu chęcińskiego w imieniu księdza Jakuba Chrostkowicza, przeciwko Feliksowi Majowi. Twierdził, że w 1630 roku Feliks wielokrotnie wysyłał swoich poddanych na obszar zwany Gawrony, a także obszar zwany Tworkowe Jeziorko, które w trzech lub czterech miejscach wykarczował, następnie zaorał i zasiał prosem, a po zebraniu plonów, zasiał żytem. Spór trwał jeszcze po śmierci Feliksa i był kontynuowany przez jego synów. Ostatecznie zakończył się z inicjatywy Szczęsnego Maja w 1644 roku ponownym podziałem ziem.

Śmierć

Zmarł w 18 lutego 1634 roku w Krakowie został pochowany w nieistniejącym już Kościele Najświętszej Marii Panny. Jego syn Stanisław ufundował mu w tym miejscu marmurowy nagrobek. Na epitafium Feliksa można było przeczytać:

Faelix May de Silniczka, vir in omni vita avitae religioni, rectae conscien-tiae, honestis actionibus, integrae aestimationi intentus. Ab omni ambitione etaemulatione alienus, nobilitatem vetustam generis, piis virtutibus illustravit, pa-triae quod debuit, decennale continuis bellis impendit obsequium.

Żony

Pierwszą żoną Felicjana była nieznana z imienia członkini rodu Balickich, z którą miał syna Stanisława.

Jego drugą żoną była Katarzyna Koniecpolska , wdowa po Macieju Pukarzewskim, a małżeństwo przyniosło mu dwóch synów – Feliksa i Stefana.

Po raz trzeci ożenił się z członkinią rodu Grotowskich, źródła historyczne opisują ten związek jako niedługi, co zapewne ma sugerować, że w krótkim czasie po ślubie zmarł.

Stanisław Maj, wspomniany syn Felicjana, był żołnierzem, walczącym w bitwie pod Chocimem w 1621 roku. Miał dwóch synów z nieznaną z imienia Księską. Pierwszy syn, Florian, jest wspomniany przez Niesieckiego, jako mężny kawaler, o drugim synu, Feliksie, występuje jedynie wzmianka.

Cele

Pytania:

1. Czy Feliks i Felicjan są tą samą osobą?
2. Ile żon w rzeczywistości miał Feliks?
3. Która żona Feliksa była którą?
4. Czy to pewne, że żona Felicjana (Katarzyna Koniecpolska), wzięła ślub z Maciejem Pukarzewskim w wieku 14 lat? (jej metryka ślubu z 1614, a data urodzenia 1600) https://natemat.pl/blogi/alanjakman/166659,slub-14-latki-z-16-latkiem-w-tym-wieku-brali-slub-nasi-przodkowie?fbclid=IwAR29Bi0PEr365W9Cl2ZzHF6X0ev1FVk_PIXI_UAj9JdOqNaHIPdj0ReGu-c
5. Czy Majowie w momencie wykarczowania ziemi księdza Jakuba Chrostkowicza, toczyli również spór z Rejami?
6. Podobno treść epitafium Koniecpolskiej jest kopią treści innego epitafium, jakiego?
7. Czy Grotowska była z domu Rodziewiczówna herbu Łuk?
8. Dobra Węgleszynskie przeszły potem po Zofii (córce Stanisława Maja, kasztelana) do rodu Bystrzanowskich - źródło?

Zadania:

1. Sfotografować epitafium Koniecpolskiej
2. Zająć się metryką koronną Władysława IV | Indeks osobowy | Opis metryki | Skany |
3. Przetłumaczyć akt sprzedaży dóbr węgleszyńskich
4. Dotrzeć do źródła "Jękotkowych Przygód" (Jerzy Jasiński Barbara Wolff – Katalog zabytków sztuki w Polsce (który tom?)

Informacje uporządkowane według sekcji "Źródła"

Kasper Niesiecki I

Żony i synowie Felicjana Maja (zm. 1634), brata Mikołaja:

1. N. Balicka (syn Stanisław Maj)
2. Katarzyna 1mo voto Pukarzewska (synowie Feliks Maj i Stefan Maj)
3. N. Grotowska

Kasper Niesiecki II

Żony Macieja Pukarzewskiego:

1. N. Minocka
2. Katarzyna Koniecpolska

Kasper Niesiecki III

Żona Felicjana Maja

1. N. Balicka

Seweryn Uruski I

Żony i synowie Feliksa Maja (zm. 1634), brata Mikołaja:

1. Katarzyna Gołuchowska (syn Stanisław Maj)
2. Katarzyna z Zakliczyna (syn Michał Maj)

Seweryn Uruski II

Żona N. Maja:

1. Katarzyna Koniecpolska 1mo voto Pukarzewska, 2 voto Maj

Stanisław Przyłecki

Żony N. Maja:

1. Katarzyna N. 1voto Pukarzewska, 2 voto Maj
2. N. Jordanówna

Adam Boniecki

Żona Feliksa Maja

1. Katarzyna Jordanówna

Adam Boniecki II

Żona N. Maja:

1. Katarzyna Koniecpolska 1mo voto Pukarzewska, 2 voto Maj

Małgorzata Karkocha

Żony Feliksa vel Szczęsnego Maja (zm. 1634):

1. N. Balicka
2. Katarzyna Koniecpolska
3. N. Rawiczówna-Grotowska

Jan Wiśniewski

Synowie Szczęsnego Maja (zm. 1643):

1. Stanisław Maj
2. Szczęsny Maj
3. Zygmunt Maj

Źródła

Kasper Niesiecki I

Felicyan mąż rycerski, dziesięć lat w obozie strawiwszy, umarł 1634. w Krakowie u ojców Bernardynów na Złobku z marmurowym nadgrobkiem pochowany. Był to brat rodzony Mikołaja, miał za sobą 1mo voto Balicką, z której był syn Stanisław, pod Chocimem żołnierz, Księska powiła mu dwóch synów, Floryana męznego kawalera, i Felixa, 2do voto z Koniecpolską, pozostałą wdową po Macieju Pukarzewskim, z tej spłodził Felixa i Stefana: 3tio voto z Grotowską, ale z nią nie długo żył. Baran.

"Baran. " skrót dotyczący rękopisu Stanisława Baranowskiego z Rzeplina (1589-1635), kontynuatora Bartosza Paprockiego. Rękopis znajdował się w Bibliotece Załuskich, gdzie korzystał z niego Niesiecki. Rękopis wywieziony do Petersburga w 1795. Po 1921 rewindykowany. Spłonął w 1944 razem z większością zasobu dawnej Biblioteki Załuskich. Czy to źródło to nie czasem Compendium Fundationum Monasteriorium?

Kasper Niesiecki II

Maciej Pukarzewski, pierwszym ślubem pojął Minocką herbu Nowina, drugim Katarzynę Koniecpolską. Baran.

Kasper Niesiecki III

Balicka była za Felicyanem Majem sędzią sieradzkim.

Seweryn Uruski I

Feliks, dzielny wojownik, zm. 1634 roku, z żony Katarzyny Gołuchowskiej miał syna Stanisława, a z 2-iej żony Katarzyny z Zakliczyna syna Michała, który podpisał elekcyę 1669 r. z wojew. sandomeirskiem, i pozostawił syna Marcina.

Seweryn Uruski II

Mikołaj, ostatni z synów kasztelana Mikołaja-Przedbora, sędzia ziemski sieradzki, z żony Zofii Przerembskiej, kasztelanki rozpirskiej, miał córki: Zofię za Krzysztofem Duninem i Katarzynę 1v. za Pukarzewskim, 2v. za Majem i synów (...).

Stanisław Przyłecki

Katarzyna Pukarzewska, siostra Duninowej zostawiła syna Mikołaja, który primo voto pojął Walewskę podkomorzankę sieradzką, ta mu umarła zostawiwszy syna i córkę. Iterato ożenił się, pojął Zahorskę, i z tą ma potomstwo. Po śmierci Pukarzewskiego poszła za Maja, z tym szczęsnego zostawiła, który pojął Jordanównę; w Węgleszczynie ze szkodą swą osiadł, brat starszy oszukał go w dziale, bez nas pobliższych ten dział robili.

Adam Boniecki I

Dzieci jego: Michał, Katarzyna, żona Feliksa Maya i Magdalena, żona Jana Stradomskiego 1647 roku.

Adam Boniecki II

Mikołaj, kasztelanic rozpirski, zaślubił Zofię Przerembską, kasztelankę rozpirską, córkę Wincentego i Elżbiety Woźnickiej, za którą 1580 r. działem wziął Żychlin i Orłów i z niej pozostawił córki: Zofię Krzysztofowę Duninową i Katarzynę, 1-o v. Pukarzewską, 2-o v. Mayową, oraz synów: Andrzeja, Mikołaja, Adama i Zygmunta Stefana.

Małgorzata Karkocha

(...). Ci zaś, nie będąc zainteresowani gospodarowaniem w dobrach węgleszyńskich, w 1630 r. sprzedali je urodzonemu Feliksowi Majowi (zm. 1634). W rękach Majów Węgleszyn znajdował się co najmniej do lat siedemdziesiątych XVII w., po czym drogą wiana przeszedł do zadłużonej i możnej rodziny Bystrzonowskich herbu Stary Koń (...).

Katarzyna Majowa (1600–1631) – dziedziczka Węgleszyna, żona Feliksa vel Szczęsnego Maja (por. przyp. 29), który w styczniu 1630 r. zakupił Węgleszyn od Zofii z Oleśnickich Straszowej. Por. J. Pielas, Oleśniccy herbu Dębno…, s. 318; oraz epitafium nr 1 w tekście źródłowym.

Feliks vel Szczęsny Maj (zm. 1634) – dziedzic wsi Węgleszyn. Był trzykrotnie żonaty: 1) z nieznaną bliżej Balicką, z którą miał syna Stanisława, 2) z Katarzyną Koniecpolską, wdową po Macieju Pukarzewskim, z której pozostawił synów Feliksa i Stefana, 3) z Rawiczówną-Grotkowską. Syn Stanisław wystawił mu marmurowy grobowiec w kościele bernardynów w Krakowie. Por. J. Wiśniewski, op. cit., s. 236; M. Rawita-Witanowski, op. cit., s. 307; K. Niesiecki, Herbarz polski, t. VI, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1841, s. 357.

Jan Wiśniewski

(...). Gorszą miał sprawę ze Szczęsnym Majem herbu Starykoń (poźniej zaczęli się zwać Majewskimi) dziedzicem Węgleszyna. Roku 1631 w czw. po św. Franc. woźny Mikołaj Dulik z Małogoszcza w imieniu księdza Jakuba Chrostkowicza wnosi do grodu chęcińskiego skargę na Szczęsnego Maja, że on w roku zeszłym posłał różnymi czasy poddanych swoich na grunt popowiecki w miejscu zwanem Gawrony i w drugiem zwanem Tworkowe Jeziorko, który w 3 czy 4 miejsach wykarczował, zorał i prosem zasiał. Od tego czasu gdy w roku 1643 zmarł stary Maj, ciągnie się przez kilka lat proces o granice ze spadkobiercami, a synami jego, to jest Stanisławem, Szczęsnym i Zygmuntem Majami, gdzie się i takie historie działy, jako woźny Jan Dulik z Leśnicu z Andrzejem Stefańskim i Łukaszem Orczyckim w czwartek po św. Piotrze w Okowach w roku 1644 w grodzie chęcińskim oświdczyli. (...)

Radosław Grześkowiak

Rok później z tego samego tomiku skorzystał Feliks (Szczęsny) Maj, piszący się z Silniczki. Po śmierci pierwszej żony pojął on wdowę po Macieju Pukarzewskim, Katarzynę z Koniecpolskich, z którą miał dwóch synów, imiennika Feliksa oraz Stefana. Katarzyna zmarła 15 marca 1631 r. Mąż przeżył ją jedynie niecałe trzy lata (zmarł 18 lutego 1634), ale potrzebując opieki dla małoletnich synów, gdy tylko opłakał drugą małżonkę, zdążył ożenić się po raz trzeci z Grotowską. Na epitafum Maja w bernardyńskim kościele na Żłobku, który mieścił się niegdyś w Krakowie przy dzisiejszej ul. Św. Jana, można było przeczytać:

„człowiek przez całe życie pobożny jak jego przodkowie, z należytym sumieniem, godny w działaniu, niespaczony w ocenie intencji. Wolny od wszelkiej rywalizacji i współzawodnictwa, za sprawą pobożnych zalet dawne rodu szlachectwo rozsławił. fo,co był winien ojczyźnie, zwrócił, walcząc lat dziesięć”

W rzeczywistości ów wzór cnót, jak na wojaka przystało, nie był wolny od wad i narowów: w tym samym roku, w którym chował drugą żonę, prepozyt kolegiaty w Małogoszczy pozwał go o bezprawny karczunek, siew i zbiór na swoich dobrach. Ale też takiej błahostki nie warto rozdmuchiwać: ot, typowy sarmacki spór o miedzę.

W kościele w Węgleszynie Feliks Maj wystawił żonie epitafium z chęcińskiego marmuru, na którym kamieniarz wyrył rysunek, a jego zdecydowanie mniej wprawny uczeń dodał inskrypcję. Wykuta rycina, przedstawiająca zmarłą, jej dwóch synów i ich przyrodniego brata Floriana adorujących krucyfiks, wzorowana jest na ilustracji druku Morolskiego. Podobnie jak wierszowana część epigrafu, powtarzająca jeden z wariantów epigramatu Na grób, w którym leży (I 11,3) z wysoko cenionym przez barokowe ingenium brawurowym konceptem o przemianie w grób owdowiałego współmałżonka. Jedynie mało składny końcowy dystych personalizujący wypowiedź nagrobną stanowi autorski dodatek wdowca.

Dałem ci, żono, wyryć to jest ten nagrobek,

Który-m sprawił, Szczęsny Ma<j>, strapiony małżonek

Źródła osobowe u Miankowskiego

1. https://www.sejm-wielki.pl/b/9.104.352 (Katarzyna Jordan)
2. https://www.sejm-wielki.pl/b/9.104.353 (Feliks May)
3. https://www.sejm-wielki.pl/b/11.70.170 (Katarzyna Koniecpolska)
4. https://www.sejm-wielki.pl/b/11.70.171 (N. Pukarzewski)
5. https://www.sejm-wielki.pl/b/11.70.172 (Szczęsny May)

Bibliografia

• KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. VI, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 521 .
• SewerynS. Uruski SewerynS., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, Kosiński AdamK.A. Amilkar, WłodarskiW. Aleksander, t. X, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1913, s. 351 .
• JanJ. Wiśniewski JanJ., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskiem, Marjówka: Druk szkoły rzemieślniczej, 1930, s. 369  (pol.).
• BożenaB. Piasecka BożenaB. (red.), Mikołaj Rej w 500. rocznicę urodzin, Kielce–Nagłowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, 2005, s. 182  (pol.).
• RadosławR. Grześkowiak RadosławR. (oprac.), Pamiątka śmierci małżonki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2015, s. 34–36  (pol.).
• MałgorzataM. Karkocha MałgorzataM., Kościół parafialny w Węgleszynie w świetle relacji z końca XIX stulecia, R. XIX, nr 1, Łódź: Uniwersytet Łódzki, 2020  (pol.).