Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie
| Obszar | |
|---|---|
| Liczba mówiących |
140 tys. (2016) |
| Klasyfikacja genetyczna |
|
| Kody rodziny językowej | |
| Glottolog | sout3229 |
| Występowanie | |
 Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie (czerw.) | |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode. | |
Języki halmahersko-zachodnionowogwinejskie[1] – grupa spokrewnionych języków austronezyjskich używanych w archipelagu Moluków, w południowej części wyspy Halmahera, oraz w regionie zatoki Cenderawasih na wschodzie Indonezji[2]. Wraz z językami oceanicznymi tworzą grupę wschodnią w ramach języków malajsko-polinezyjskich[1][3]. Według danych szacunkowych z 2016 r. posługuje się nimi 140 tys. osób[4].
Według serwisu Ethnologue ich podział wewnętrzny przedstawia się w następujący sposób[5]:
- języki południowohalmaherskie
- język irarutu
- języki makian wschodni-gane
- grupa południowo-wschodnia
- języki zachodnionowogwinejskie
- języki półwyspu Bomberai
- języki zatoki Cenderawasih
W ramach tej grupy klasyfikowanych jest ok. 40 języków[6][7]. Nie należą do niej nieaustronezyjskie języki Halmahery (zob. języki północnohalmaherskie)[2][8].
W większości są to słabo udokumentowane języki niewielkich społeczności. Najlepiej opisane z nich to taba (makian wschodni), buli i biak-numfor[3]. Taba i biak-numfor mają stosunkowo duże społeczności użytkowników (według szacunków – kolejno 30–40 tys. i 70 tys.). Historycznie języki biak-numfor, wamesa i ma’ya przyjęły się w roli lingua franca. W regionie powszechna jest wielojęzyczność[9].
Pozycja języka irarutu nie została dobrze ustalona. Nie jest jasne, czy powinien być klasyfikowany w ramach tej gałęzi; być może należy do grupy centralnej. Klasyfikacja wielu języków półwyspu Bomberai i okolic, często słabo poznanych, stanowi przedmiot dyskusji[10][11]. Ethnologue zalicza języki Raja Ampat do języków zatoki Cenderawasih (w obrębie języków zachodnionowogwinejskich), ale R. Blust (1978) przynajmniej część tych języków powiązał z południowohalmaherskimi (pozostałych nie rozważając w swojej propozycji)[12]. A.C.L. Remijsen (2001) uważa języki Raja Ampat za najbliżej spokrewnione właśnie z językami Halmahery[13], przy czym D. Kamholz (2014) nie uznaje języków Raja Ampat za spójną grupę genealogiczną (w ich miejsce wyróżnia kilka gałęzi)[14]. D. Kamholz (2014) próbnie zalicza tu również języki warembori i yoke, czasem uważane za nieaustronezyjskie[15].
Wykazują silne wpływy obce i wykształciły osobliwy profil typologiczny, jako rezultat długookresowego kontaktu z językami papuaskimi[16]. Wiele elementów ich leksyki i morfosyntaktyki nie daje się sprowadzić do źródła praaustronezyjskiego[17]. Do ich cech strukturalnych należą: rozwinięta morfologia fleksyjna, podział na dzierżawczość zbywalną i niezbywalną, szyk wyrazów possessor-possessum, umiejscowienie przeczenia na końcu zdania składowego[18]. Wspólny prajęzyk miał cechować się monosylabizmem[19]. Niektóre z tych języków (np. ma’ya, matbat, yeresiam) mają charakter tonalny, co odróżnia je od znakomitej większości reprezentantów rodziny austronezyjskiej[6][20].
Hipotezę o ich bliższym pokrewieństwie z językami oceanicznymi zaproponował R. Blust (1978)[21]. Pierwsze próby dokumentacji języków regionu, sięgające XIX w., były związane z działalnością misjonarzy i administracji holenderskiej. Rozwój nowoczesnych i szeroko zakrojonych badań nad tymi językami przypadł na pocz. XXI w.[22]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Genzor 2015 ↓, s. 413.
- ↑ a b Genzor 2015 ↓, s. 414.
- ↑ a b Robert Blust: The Austronesian languages. Wyd. popr. Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 32–33, seria: Asia-Pacific Linguistics 008. ISBN 978-1-922185-07-5. OCLC 851066712. [dostęp 2022-11-21]. (ang.).
- ↑ Jurij Borisowicz Koriakow: Chalmachiersko-czendrawasichskije jazyki. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2022-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-11)]. (ros.).
- ↑ Eberhard, Simons i Fennig 2020 ↓.
- ↑ a b Kamholz 2017 ↓, s. 7–8.
- ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 1.
- ↑ Gary Holton: A unified system of spatial orientation in the Austronesian and non-Austronesian languages of Halmahera. W: Antoinette Schapper (red.): Contact and substrate in the languages of Wallacea. Cz. 1. 2017, s. 157–189, seria: NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia 62. DOI: 10.15026/89846. OCLC 1017738888. (ang.).
- ↑ Gasser, Arnold i Kamholz 2024 ↓, s. 629.
- ↑ Blust 1993 ↓, s. 270–274.
- ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 31–32.
- ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 32–33.
- ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 34.
- ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 140–141.
- ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 32.
- ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 2, 9.
- ↑ Kamholz 2017 ↓, s. 8.
- ↑ Kamholz 2014 ↓, s. 2, 35–36.
- ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 119.
- ↑ Robert Blust: The Austronesian Languages. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2009, s. 652, seria: Pacific Linguistics 602. ISBN 978-0-85883-602-0. OCLC 320478203. (ang.).
- ↑ Robert Blust: Eastern Malayo-Polynesian: A Subgrouping Argument. W: Stephen Adolphe Wurm, Lois Carrington (red.): Second International Conference on Austronesian Linguistics: Proceedings. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1978, s. 181–234, seria: Pacific Linguistics C-61. DOI: 10.15144/PL-C61.181. ISBN 978-0-85883-184-1. OCLC 499358051. (ang.).
- ↑ Gasser, Arnold i Kamholz 2024 ↓, s. 629, 631.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Robert Blust, Central and Central-Eastern Malayo-Polynesian, „Oceanic Linguistics”, 32 (2), 1993, s. 241–293, DOI: 10.2307/3623195, ISSN 0029-8115, OCLC 5546284256, JSTOR: 3623195 (ang.).
- David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), South Halmahera-West New Guinea, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-06-12] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-12] (ang.).
- Emily Gasser, Laura Arnold, David Kamholz, The languages of Halmahera and West New Guinea, [w:] K. Alexander Adelaar, Antoinette Schapper (red.), The Oxford Guide to the Malayo-Polynesian Languages of Southeast Asia, Oxford: Oxford University Press, 2024, s. 629–652, DOI: 10.1093/oso/9780198807353.003.0037, ISBN 978-0-19-880735-3, ISBN 978-0-19-253426-2, OCLC 1449546728 (ang.).
- Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
- David Kamholz, Austronesians in Papua: Diversification and change in South Halmahera-West New Guinea, University of California, Berkeley, 2014, OCLC 910559312 [dostęp 2023-05-18] (ang.).
- David Kamholz, Tone and language contact in southern Cenderawasih Bay, [w:] Antoinette Schapper (red.), Contact and substrate in the languages of Wallacea, t. cz. 1, 2017 (NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia 62), s. 7–39, DOI: 10.15026/89843, OCLC 1017738892 (ang.).
- Albert Clementina Ludovicus Remijsen, Word-prosodic Systems of Raja Ampat Languages, Utrecht: LOT, 2001 (LOT Dissertation Series 49), ISBN 978-90-76864-09-9, OCLC 55067520 [dostęp 2023-05-18] (ang.).