Pauvre Bitos ou le Dîner de têtes
| Pauvre Bitos ou le Dîner de têtes | |
|---|---|
| Opće informacije | |
| Autor | Jean Anouilh |
| Datum pisanja | 1956. |
| Žanr | drama |
| Činovi | tri čina |
| Jezik | francuski |
| Datum izdavanja | 1956. |
| Izdavač | Éditions de la Table Ronde |
| Informacije o premijeri | |
| Premijera | 11. listopada 1956. Théâtre Montparnasse  Pariz, Francuska |
| Režiser | Roland Piétri Jean Anouilh |
| Scenograf | Jean-Denis Malclès |
| Lica | |
| |
Pauvre Bitos ou le Dîner de têtes (srpskohrvatski: Siroti Bitos, ili Glave za večeru) je drama u tri čina Jeana Anouilha iz 1956. godine, premijerno izvedena 11. listopada te iste godine u Théâtre Montparnasse, u zajedničkoj režiji Jeana Anouilha i Rolanda Piétrija. Inicijalno prihvaćena izrazito negativno i uz brojne kontroverze, drama je s vremenom počela dobivati na vrijednosti te se danas smatra jednim od Anoulhovih najvažnijih djela.
Skupina prijatelja iz visokog društva organizira večeru na koju poziva bivšeg razrednog kolegu, koji potječe iz radničke obitelji, Andréa Bitosa, novog državnog tužitelja zaduženog za progon kolaboracionista. Večera je specifična po tome što će svatko od uzvanika igrati ulogu jednog od istaknutih sudionika Francuske revolucije, s tim da će upravo Bitos igrati najvažniju ulogu, onu Maximiliena Robespierrea. Međutim, osim same rekreacije revolucionarnih uloga, organizatori planiraju iskoristiti večeru kako bi se razračunali s Bitosom na osobnoj razini, želeći svoje stvarne sentimente kamuflirati kroz ideološki konflikt likova koje glume. Tako se, zapravo, kroz ideološko-politički konflikt u prošlosti (početak drugog čina je čak i smješten u period revolucije) istovremeno odvija i sličan sukob koji reflektira tadašnju francusku političku situaciju (Anouilh povlači paralele između Jakobinskog terora i poslijeradnog "legalnog progona"), ali i snažan konflikt na osobnoj razini, uzrokovan zavišću koju organizatori gaje prema Bitosu. Ipak, kako drama odmiče, svi likovi shvaćaju kako njihovi sentimenti nisu toliko uvjerljivi, odnosno kako situacija nije u potpunosti crno-bijela, što dovodi do novih zaključaka i promjene u međusobnoj percepciji među likovima.
Iako su svi likovi iz ove drame smješteni likovi iz stvarnog vremena, Anouilh je, slično kao i u svojoj ranijoj drami La Répétition ou l'Amour puni (s tim da su tu likovi iz drame tumačili likove iz druge drame), svojim likovima dodijelio uloge stvarnih, historijskih ličnosti iz perioda Francuske revolucije. Ovaj postupak imao je dvojaku funkciju; prva se ticala političko-ideološkog aspekta drame, odnosno paralele koju povlači između revolucije i "legalnog progona" u poslijeratnoj Francuskoj, dok se druga ticala kamufliranja ličnog konflikta među likovima. Podjela likova izgledala je ovako:
| Uloga | Revolucionarna uloga | Premijerna postava 11. listopada 1956. (Režija: Piétri/Anouilh) |
|---|---|---|
| André Bitos | Maximilien Robespierre | Michel Bouquet |
| Maxime | Louis Antoine de Saint-Just | Bruno Cremer |
| Philippe | Jezuitski opat | Christian Lude |
| Julien | Georges Danton | Pierre Mondy |
| Vulturne | Honoré de Mirabeau | Roland Piétri |
| Brassac | Jean-Lambert Tallien | Jean Martinelli |
| Deschamps | Camille Desmoulins | Jean Lagache |
| Victoire | Lucille Desmoulins | Charlotte Chardon |
| Amanda | Thérésa Tallien | Isabelle Ehni |
| Lila | Marie-Antoinette | Geneviève Brunet |
| Charles, Maximeov batler | Stražar #1 | Gabriel Gobin |
| Joseph, Maximeov kuhar | Stražar #2 | Claude Richard |
| Franz Delanoue | Atentator | François Marie |
| Bez paralele | Maleni Robespierre | Alain Dekok |
Pauvre Bitos ou le Dîner de têtes će nakon svoje premijere i u vrlo kratkom razdoblju postati jedan od njegovih najkontroverznijih komada. Imitirajući dramski postupak s kojim se Anouilh proslavio u drami La Répétition ou l'Amour puni, Anouilh je Bitosa također prezentirao kao metateatarsku dramu u kojoj se likovi, prijatelji i poznanici, okupe na večeri tokom koje svatko od njih glumi jednu ličnost iz Francuske revolucije. Naslovni lik, Bitos, koji u predstavi tumači Robespierrea, bivši je razredni kolega ostalih sudionika večere, pučanin iz izrazito siromašne obitelji, ali koji je svojim radom uvijek bio najbolji među jednakima te je kasnije postao tužitelj zadužen za progon (presumiranih) kolaboracionista nakon rata.[1] Ostali sudionici večere su iskoristili revolucionarne uloge kako bi se na osobnom nivou obračunali s Bitosom, međutim neupitno je kako je drama sadržavala i snažan autorov komentar na neke od najvažnijih događaja u francuskoj historiji; osim metateatarske rekreacije historijskih događaja u suvremenom periodu, drama donosi i jedan čin koji je smješten tokom revolucionarnih događanja, a u kojem likovi iz stvarnog vremena također igraju svoje korespondirajuće historijske uloge.
S Bitosom je Anouilh, kao i ranije s Antigone, demonstrirao izrazito spisateljsko umijeće, uspjevši poslati snažnu (i aktualnu) političku poruku kroz simboličku prizmu potpuno drugačijih okolnosti. Tako ovdje koristi Jakobinski teror kao osnovu za snažnu kritiku poslijeratnih čistki u Francuskoj, ali i onih okolnosti koje su dovele do povećanog nasilja u Alžiru. Na određen se način Anouilh obračunao i raščistio sa svim onima koji su ga desetak godina ranije optužili da je bio kolaboracionist. Međutim, osim simbolike na autorovom osobnom nivou, Bitos je nosio i snažnu generalnu kritiku, onu svih sistema i režima koji su zlouporabljivali svoju vlast (posebice nasilno), neovisno o tome kakvi su oni bili; upravo su zbog toga suvremeni kritičari mnogo skloniji ovoj drami nego njezini suvremenici, uvidjevši generalnu ideju koju ona iznosi.[2]
Kao što je bilo i za očekivati, jer Anouilh je u drami otvoreno ogolio i napao jedan od temeljnih događaja u nastanku moderne francuske države, kritičari su bili izrazito oštri prema predstavi, što je bila prva Anouilhova negativna kritika nakon nekoliko desetljeća. Premijera je dočekana vrlo sramežljivo (nijema reakcija publike, tek pokoji pljesak na kraju i oštar sukob po izlasku), međutim predstava je bila izrazito popularna među publikom i doživjela je čak 308 izvedbi.[2] Kritičari su dan nakon premijere gotovo pokopali Anouilha, vidjevši u Bitosu jednosmjernu kritiku pokreta otpora,[3] međutim bilo je i onih (mahom među ekstremnom desnicom, ali ne isključivo) koji su analitički pristupili drami, navodeći njezine pozitivne i negativne strane.[4] Danas se Bitos, unatoč lošem inicijalnom prijemu, smatra jednim od Anouilhovih remek-djela.[2]
- ↑ Robert Bourget-Pailleron, « Revue dramatique », Revue des deux Mondes, studeni 1956.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Bernard Beugnot, bilješke za Pauvre Bitos ou le Dîner de têtes u Jean Anouilh, Théâtre vol. 2, str. 1385-1392 ISBN 9782070115884.
- ↑ Jean Anouilh, La vicomtesse d'Eristal n'a pas reçu son balai mécanique, str. 188-191.
- ↑ Jeanyves GUERIN, "Un auteur politiquement incorrect" (2013). Élisabeth Le Corre et Benoît Barut. ur (fr). in Jean Anouilh, artisan du théâtre. Presses universitaires de Rennes, coll. "Interférences". str. 181-195.
- Benoît BARUT, « Dramaturge grinçant et historien fâcheux. Sur Pauvre Bitos de Jean Anouilh », in Jean Anouilh, artisan du théâtre, Élisabeth Le Corre et Benoît Barut (dir.), Presses universitaires de Rennes, coll. "Interférences", 2013, p. 129-149. [En ligne, URL : https://hal-univ-orleans.archives-ouvertes.fr/hal-01451855)
