Yuchi

Yuchi（魚池鄉）

Yuchi a sakuwan ku Nantou. kumud nu kalesakan, 124.35 km². （kalesakan nu linpanti 52.93 km², kalesakan nu pawliwti 1.66 km²）, u kasabinawlan, 970 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 348 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 296 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 31%(Thau) ku kasabinawlan. u Thau ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan

Yuchi mala 13 a cuwen atu 1 ku niyazu’. kina 1 a niyazu’sa, Ita thao（伊達邵部落）.

魚池鄉（邵語：Qabizay；臺灣話：Hî-tî-hiong；客家話：Ǹg-tshṳ̀-hiông）是一個位於臺灣南投縣中部的鄉，舊稱五城堡，名聞遐邇的觀光景點日月潭即位於該鄉。魚池鄉亦為台灣原住民族邵族的聚居地，地方通行語為邵語。

Yi-ze-syang (nu Saw a kamu: Qabizay. nu paylan a kamu. H^-ti-hiong. nu Ha-ka-wey: Ng-ttshuuu—hiong). i Taywanay nu tepanay nu Nan-tel-siang a hiung, i sumamad U-cteng-baw, u sakatinengan a sapaazihay tu midanag a Ze-yey-tan enengay i tini Yi-ze-syang. Yi-ze-hiung malayincumim nu Saw a binazadan kalacapuan, u kamu sa nu Saw a kamu.

kakitidaan（地理）

北鄰埔里鎮，西鄰國姓鄉、水里鄉，東鄰仁愛鄉，南接信義鄉。

Pu-li i amisay a belaw, i edip sa Kul-sin-hiung, Sey-li-hiung malabelaw, i waliay malalitin tu. Zen-ai-syang,i timul malabelaw tu Sing-i-syang.

魚池鄉位於臺灣脊樑山脈之西方，地處山地與西部平原之間，全鄉海拔介於500到2200之間。地形甚為複雜，除受褶曲作用外，亦受到斷層與河川侵蝕之影響，以致境內山丘密布，其間羅列許多大小不一的盆地、急陡斜坡及崩塌地。

Yi-ze-syang eneng sa i masakulul nu buyu’ay i edipan, u kakitizaan sa i buyu’ atu iedipay a enal maasatepan, anu makabayuay ku pisausi sa 500 makatukuh tu 2200 a kung-ce caay kalecad ku talakaw. u pazih a lala sa yadahay ku masazumaay, u mapikec, u maketunay atu masengel, mabesulay nu nanum nu sauwac, manay i labuay masabuyu’ (caay katalakaway) i yadah, i labu. sa nu syang labuan mahiza u pintanay a lala, masakayakay salikelun atu nu mabeladay a lala.

鄉內面積超過0.1平方公里的大小盆地共有14個，均屬於埔里盆地群的一部分。其中最大者即為魚池盆地，面積達21平方公里；其次為中部偏南的日月潭盆地，面積為5.4平方公里；再次為西南部的頭社與銃櫃兩個盆地，面積分別為1.7平方公里與0.7平方公里。

nu labuay a masapindan a malawis tu 0.1 pinng-hung-kung-li tabakiay adidi’ay izaw ku 14 kayadah, u ngatu nu Pu-li-pen-diay. i labu u satabbakiay sa Yi-ze-pen-di, kaahebal 21 pin-hung-kung-li. u sakatusaay sa nu tepanay i sakatiml a ze-ye-ten a pen-di, 5.4 pin-hung-kung-li, i besus sa i edip-tiimulay. atu Tul-se, Tung-key tusaay a. pen-di, cacay sa 1.7 ping-hung-kung-li kaahebal, ya a zumay sa 0.7 ping-hung-kung-li.

nadipa’an/likisi （歷史）

台灣史前時期至明鄭時期

早在台灣史前時期，魚池地區即有人類在此活動。1900年（明治33年），日本考古學者在水社及珠仔山（今拉魯島）採集到打製石器及磨製石器數件。1955年（民國44年），國立臺灣大學及南投縣文獻委員會之考古組也在光華島（今拉魯島）、水社、文武廟、青龍山麓的潭邊，採集石器與陶器數千件。證明在石器時代的文化已相當進步，並形成一個獨立的生活組織。

nu Taywan likisi u ayaw sa katukuh i Mim, Ceng ze-day

piayawan ku Taywan likis saan, Yi-ze a kenis izaw tu ku tademaw i tiza mauzip.

1990 a mihecaan(Mim-ze 33 a mihecaan), nu Jipun micekiway i Seiy-se atu Zu-ze-san (ayza i La-lu-daw) makaala ku nalima’an a batu’ay a misanga’an a tuud atu makitisay tu a baetu caay kayadah. 1955 a mihecaan  ( Mim-kul 44 mihecaan) Kul-li-Taywan-da-seay, Nan-tul-seng, Ung-sen-uay-yun-hey micikiway i tiza. i Kung-hay-daw ( ayza i La-lu-daw), Seuy-se, Ung-u-miaw, Cing-lung-san-luay a banaw, makakilim tu nu baetu atu tedus malebutay kayadah. i se-ci-se-day a lalangaw mutaayaw tuway ku nipawacay, malateked tu kunikauzip.

漢人最早開拓今南投縣境的紀錄，是在明鄭時期（1661－1683年）。1665至1667年（永曆十九至二十一年）間，明鄭部將林圮率眾開墾斗六門（今斗六市），並進入今竹山鎮一帶屯墾。但當時並無有關今魚池鄉的任何記載。

nu misulitan tu nu Hulam nipatadas i Nan-tul-sen, i Mim Ceng se-day (1661-1683). 1665-1667 (yung-li 19–21 mihecaan) Mim-Ceng a sakakaay ci Lin-ci miladay tu katuuday mipatadas i Tul-liw-mem (ayzaay i Tul-liw-se), makatukuh tu i Cu-san-zen mipatadas. i tawya sa nayi ku misulitay tu nu Yi-ze-sa-huing a laylay.

清治時期

漢人有關今魚池鄉境的紀錄，最早見於清治時期（1683－1895年）的1684年（康熙23年），當時首任諸羅知縣季麒光在其著作《臺灣雜記》中有提到日月潭，但由文辭上看來，顯然僅止於記述傳聞，並未身臨其境。

nu makanacudadan nu Hulllan tu ayzaay Yi-ze-saing, saayaway sa i Cing-caw (1661-1683). 1665 makatukuh 1667 a mihecaan (Kang-si 23 mihecaan), i dawya sa mala Cu-lul-ze-saing Ci-si-kung misulitan a cudad (taywan ca-zi) musakamu tu Ze-ye-teng, nu makaazihan a ulic sa, u kamuay dada’ ku nisulitan niza, caay katayza ci niza.

該地區正式納入管轄，首見於1694年（康熙32年）出版的高拱乾補纂《臺灣府志》：「（諸羅縣下轄）木武郡赤嘴社、水沙連思麻丹社、麻咄目靠社、挽鱗倒咯社、狎裡禪戀蠻社、干那霧社[8]。」其中的思麻丹社，即指位於今日月潭畔水社的原住民邵族聚落。到了1697年（康熙36年）郁永河遊歷臺灣時，更已記載水沙連地區繳納貢賦，並提到了日月潭中的珠嶼（今拉魯島）。

i tiniay a kenis pikkuwanan nu mikuwanay sa, sazayaway i 1694 a mihecaan (Kung-si 32 mihecaan), patahekal tu cudad Kaw-kung-ceng micunus tu sulit (taywan-hu-ze); (cu-lul-syang-sya-cya) Mu-u-ceng-ze-ctuy-se, seay-sa-len-se-ma-dan-se, Mazul-mu-kaw-se, Wan-lin-daw-kke-se, Cia-li-cean-lan-mam-se, Kan-na-wu-se, idaw ku Se-ma-dan-se, i ayzaay nu Ze-ye-tang tapiingay a Suiy-se yincumim a Saw a binacadaan a niyazu’. katukuh tu i 1697 a mihecaan (Kang-si 36 a mihecaan) Yi-yung-he tayni i Taywan  midang  i dawya, nacudaddan ku Suiy-sa- lan a kenis nu sapadansuay tu, musakamu aca tu Ze-ye-tanay a Cu-yi (ayzaay a La-lu-taw).

1721年（康熙60年）4月爆發朱一貴事件，水沙連各社也起而抗拒清政府的勢力，不再繳納番餉，並頻頻出草對付臨近漢族。事件平息後，清政府有鑑於諸羅縣轄區遼闊而鞭長不及，便於1723年（雍正元年）割虎尾溪以北、大甲溪以南之地增設彰化縣，水沙連地區轄之。水沙連地區的情勢則遲至1726年（雍正4年），骨宗父子三人被補後才告平息。有鑑於此地區較為偏遠，遂於1734年（雍正12年）設立水沙連堡，以加強控制。

1721 a mihecaan (Kan-si60 mihecaan). 4 a bullad mabuwah kuni Zu-i-kuiy. a kawaw, Suiy-sa-lan atu zumaay a se sa mlecad ku balucu’ amim mipaculi tu Cing-ceng-hu nipikuwan, caay tu patansu tu nipikulian, nu pinapina. tu militangah tu Hulan i zikuzan pasetezep nina kawaw, Cing-ceng-hu nanu i Cu-lul-saing mipikuwanay a ahebal ku lala’ caay kataneng ku mikuwanay, manay i 1723 a mihecaan ( Yung-zen-yin-neng) mipela’ tu i amisay nu Hu-uyi-si, Da-cya-si nu i timulay a lala’ micunus palekal tu Cang-hwa-saing, Suiy-sa-lan kenis sapikuwang. Suiy-sa-lan kenis malawilaw utang sa katukuh i 1726 a mihecaaan (yung-zen 4 mihecaan). Ku-cung malawamaay tatulu mazakep tuway itiya masatezep. nanu mabataday tu inaka, i 1734 a mihecaan(yung-zen 12 a mihecaan) patizeng tu Siy-sa-lan-paw, pakaicelang tu mikuwanay.

到了在1775年（乾隆40年）左右，「水沙連六社」（或稱埔水六社）的概念已然形成。該六社包括水社、頭社、貓囒、審鹿、眉社及埔裏社。除眉社、埔裏社位在今埔里鎮境，也不屬於邵族系統，其餘四社均屬今魚池鄉境內的邵族部落。

katukuh tu i 1775 mihecaan(Ceng-lung 40 mihecaan), Siy-sa-lan-liw-se  (u Pu-siy-liw-se) a pizateng izaw tu. ya liw-se sa Siy-se, Tul-se, Maw-lan, Sen-lu, May-se atu Pu-li-se. ya May-se, Pu-li-se eneng i labu nu pu-li-zen, caay ku nu Saway a ngangasawann, ya liwan sepaday a se i tizaay amim i Yi-ze-saing labuan. u Saw a binacedan a niyazu’.

keyzay （經濟）

農林漁牧業

農業在魚池鄉具有舉足輕重的地位。早在清朝康熙、乾隆年間，水社出產的茶葉已頗為出名。19世紀嘉慶年間漢人大量入墾以後，農業活動更形重要。近年來隨著社會經濟結構變遷，傳統農業活動逐漸轉型，休閒農業已形成新的風潮，為本鄉帶來利基。

nikalukan kilangkilang. mibutingay nu pahabayan

nu malukay. i Yi-ze-sahing katuuday, nu ayaway i. Cing-zaw Kung-si, Ceng-lung itawya, Siy-se. napaluma ku uyca sa u singanganay. 19 a se-ci Ca-cing a mihecaan sa katuud ku Hulam tayni i Taywan mipatadas, nu mikalukay sakahenawlan. ayza sa mikilul tu keyzay a masumad, nu padutusay a nikaluk masabaluhay tu, aidangan a kakalukan masabaluhay a lihab, manay i zaw ku tan a misumad ku kauzip.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

• 內政部戶政司全球資訊網
• 原住民族委員會全球資訊網統計資料
• 魚池鄉維基百科：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%AD%9A%E6%B1%A0%E9%84%89_(%E5%8F%B0%E7%81%A3)