Konstal N: Różnice pomiędzy wersjami

Konstal N^[1]
	; Wagon N, Kraków, ul. Św. Wawrzyńca
	Dane ogólne
Kraj produkcji	Polska
Producent	Stocznia nr 3 w Gdańsku (1950–1951); Konstal Chorzów (1948–1956)
Miejsce produkcji	Chorzów; Gdańsk
Lata produkcji	1948–1956 (N); 1950–1956 (2N)
	Dane techniczne
Liczba członów	1
Długość	10 400 mm
Szerokość	2160 mm
Wysokość	3300 mm
Masa	13 500 kg
Rozstaw wózków	1000/1435 mm
Rozstaw osi w wózkach	3000 mm
Moc silników	2 × 60 kW
Typ silników	LT-31
	Wnętrze
Liczba miejsc siedzących	16
Liczba miejsc ogółem	83
Wysokość podłogi	765/945 mm
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)

[wersja przejrzana]

[wersja oczekująca na przejrzenie]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 13:49, 3 sie 2024

Toruński tramwaj typu N przebudowany na wagon techniczny (pług lemieszowy)

Konstal N – typ tramwaju wytwarzanego w latach 1948–1956 przez zakłady Konstal w Chorzowie, Stocznię Gdańską nr 3 i Sanocką Fabrykę Wagonów „Sanowag”. Wersja wąskotorowa 2N produkowana była w latach 1950–1956. Wersje doczepne (wagony bez silnika) oznaczane są ND lub 2ND. N to pierwszy tramwaj wyprodukowany w Polsce po II wojnie światowej^[2].

Konstrukcja

N to dwukierunkowy, dwustronny, jednoczłonowy wagon silnikowy, wyposażony w czworo jednoczęściowych, odsuwanych drzwi.

W powojennej Polsce wiele miast borykało się ze znacznymi brakami taborowymi i w związku z tym niezbędne było opracowanie tramwaju o prostej konstrukcji i łatwym montażu. Postanowiono więc skopiować konstrukcję niemieckiego wagonu Kriegsstraßenbahnwagen (KSW), opracowanego na potrzeby wojenne. Ze względu na brak silników trakcyjnych pierwsze z taśm montażowych zjechały wagony doczepne ND przeznaczone dla Górnego Śląska^[2].

Kolejną wersją był tramwaj 4N^[3].

Sterowanie

Wagon posiada sterowanie wyłącznie ręczne za pomocą nastawnika. W nastawniku znajduje się obracany korbą motorniczego wał kułakowy, który zwierając poszczególne oporniki rozruchowe reguluje prąd rozruchu i tym samym przyśpieszenie wagonu. Nastawnik posiada 23 pozycje rozruchowe jazdy. Pozycje 1-13 są pozycjami oporowymi przy szeregowym połączeniu silników, pozycje 15-22 są pozycjami oporowymi przy połączeniu równoległym silników. Pozycje 14 i 23 są pozycjami bezoporowymi- kolejno z szeregowym i równoległym połączeniu silników trakcyjnych. Jazda na nich może trwać dowolnie długo. Przy poz. 13 maksymalna prędkość wagonu to 35 km/h, przy poz. 23 – 55 km/h. Silniki trakcyjne LT-31 o mocy 60 kW każdy. Wagon posiada 16 pozycji hamowania elektrodynamicznego. Podczas hamowania elektrodynamicznego (służbowego) z silnikami trakcyjnymi łączy się oporniki rozruchowe, w których na ciepło zostaje zamieniona SEM powstająca na zaciskach silników trakcyjnych. Tempo przestawienia korby nastawnika na następne pozycje jest związane z szybkością przyśpieszania/hamowania wagonu. Ponieważ przy niskich prędkościach jazdy hamulec elektrodynamiczny jest mało skuteczny- do hamowania wagonu używa się hamulca ręcznego (klockowego). Hamulec ten zapewnia też utrzymanie wagonu na postoju w miejscu spadku. W wagonie doczepnym układ hamulcowy uruchamiany jest za pomocą elektromagnesu, przez który przepływa prąd wytwarzany w silnikach trakcyjnych wagonu silnikowego. Elektromagnes przyciąga zworę połączoną z główną dźwignią układu hamulcowego. Dźwignia ta jest połączona z układem klocków, które dociskane do kół powodują hamowanie. Wagony typu N nie były fabrycznie wyposażane w hamulec szynowy. Wiele egzemplarzy wagonów N miało ten hamulec zainstalowany dla skrócenia drogi hamowania awaryjnego. Był on włączany na ostatnich pozycjach hamowania nastawnika, jak i odrębnym wyłącznikiem. Hamulce montowano parami zawsze między osiami wozu^[4].

Wersje

Normalnotorowa wersja N produkowana była w trzech odmianach różniących się układem hamulcowym oraz szczegółami budowy. Tramwaje wytwarzane były w Chorzowskiej Wytwórni Konstrukcji Stalowych „KONSTAL”, ale wiele elementów powstawało w innych zakładach, m.in. w Fabryce Rohn-Zieliński w Żychlinie produkowano silniki trakcyjne, w Państwowej Fabryce Aparatów Elektrycznych w Łodzi wytwarzano nastawniki, automaty, solenoidy i opory rozruchowe, a w pewnym okresie produkcję silników prowadziły wrocławskie zakłady Dolmel^[5].

Tramwajów silnikowych N wyprodukowano łącznie 516 sztuk^[6]. Wersja N1, produkowana w zakładach Konstal w latach 1949–1950, była w zasadzie kopią wagonu KSW (dokonano m.in. uproszczenia układu elektrycznego), choć również zawierała elementy rozwojowe – jak niewielkie uchylne okna. W wersjach N2 (produkowana w Konstalu w latach 1950–1952 i w Stoczni Gdańskiej w latach 1950–1951) i N3 (Konstal 1952-1956) systematycznie stosowano rozmaite ulepszenia, między innymi układu hamulcowego, wprowadzenie otwieranych okien i zwiększano udział krajowych podzespołów.

Produkcję normalnotorowych wagonów doczepnych ND1 prowadzono w Konstalu w latach 1948–1950 i w Sanoku w latach 1949–1951. Wersja ND2 produkowana była w Konstalu w latach 1950–1953 i w Sanoku w latach 1951–1952. Odmiana ND3 produkowana była już wyłącznie przez zakłady Konstal w latach 1953–1956. Ogółem taśmy produkcyjne opuściło około 642 wagonów doczepnych ND.

Wersja wąskotorowa wagonu silnikowego 2N1 produkowana była w Stoczni Gdańskiej w latach 1950–1951 w liczbie 50 sztuk. Kolejną wersję 2N2 budowały już zakłady Konstal i w latach 1952–1956 wyprodukowały 148 sztuk tych wagonów. Wersja doczepna 2ND została wyprodukowana w roku 1955 w liczbie 15 sztuk.

Większość użytkowników (jak np. na Górnym Śląsku) nie stosowała powszechnie wyróżników liczbowych, w dokumentacji oznaczając wagony jako jednakowy typ N.

Eksploatacja

Tramwaje normalnotorowe typu N eksploatowane były przez większość polskich miast posiadających wówczas komunikację tramwajową: Gdańsk, Gorzów Wlkp., Sopot, GOP, Kraków, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław, zaś wersje wąskotorowe używane były m.in. w Bielsku-Białej, Bydgoszczy, Grudziądzu, Elblągu, Inowrocławiu, Jeleniej Górze, Legnicy, Łodzi i sąsiadujących miejscowościach, Olsztynie, Słupsku, Toruniu i Wałbrzychu. Przez cały okres eksploatacji poddawane one były różnym ulepszeniom i modernizacjom.

2 egzemplarze nadal są eksploatowane liniowo w Bytomiu, gdzie obsługują w weekendy jedną z brygad linii 38 bez pętli końcowej na ulicy Piekarskiej. Są to wagony 954 z 1949 lub 1118 z 1951 roku^[7].

W pozostałych miastach wagony N używane są w charakterze wozów technicznych, a część miast podjęła się remontów tych wagonów i obecnie zasilają one zbiory taboru historycznego (w tym jedyny w pełni oryginalny wagon ND numer 538 w Krakowie).

Tramwaje typu N są najdłużej eksploatowanymi tramwajami w Polsce po II wojnie światowej^[8].

Galeria

Skład N+4ND1, Katowice
Wagon nr 954 z 1949, kursujący liniowo do 2020 w Bytomiu na linii nr 38, 2006
Skład N+ND, Kraków
Wagony N i ND przebudowane na wzór wagonów 4N i 4ND, Poznań
Gdańsk
Warszawa
Szczecin
Pulpit motorniczego
Wagon 2N, w którym mieści się Sezonowe Biuro Informacji Turystycznej, Bydgoszcz

Zobacz też

Przypisy

↑ MKM 101: WAGONY TYPU N/ND i 4N/4ND. tramwar.pl. [dostęp 2019-07-04].
↑ ^a ^b Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2004, s. 157. ISBN 83-920757-0-6.
↑ Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2004, s. 159. ISBN 83-920757-0-6.
↑ Daniel Obrębski, Bogusław Rej, Andrzej Winiarski, Bohdan Zuń. Podręcznik motorniczego tramwajowego. MHWiU Warszawa, 1972 r.
↑ Tramwaje rodziny N. Wagon typu N. Encyklopedia Krakowskiej Komunikacji. [dostęp 2012-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-13)]. (pol.).
↑ Typy polskich tramwajów po 1945. [dostęp 2012-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-13)]. (pol.).
↑ Paweł Korcz: 38 Bytom kościół św. Trójcy – Bytom Powstańców Śl., „Świat Kolei” nr 2/2011, s. 48–51 (informacja na 2011 rok).
↑ Po Bytomiu jeżdżą 2 tramwaje typu N z 1949 i z 1951 roku na stałej linii 38.

[1] MKM 101: WAGONY TYPU N/ND i 4N/4ND. tramwar.pl. [dostęp 2019-07-04].

[autonazwa1-2] Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2004, s. 157. ISBN 83-920757-0-6.

[3] Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2004, s. 159. ISBN 83-920757-0-6.

[4] Daniel Obrębski, Bogusław Rej, Andrzej Winiarski, Bohdan Zuń. Podręcznik motorniczego tramwajowego. MHWiU Warszawa, 1972 r.

[5] Tramwaje rodziny N. Wagon typu N. Encyklopedia Krakowskiej Komunikacji. [dostęp 2012-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-13)]. (pol.).

[6] Typy polskich tramwajów po 1945. [dostęp 2012-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-13)]. (pol.).

[7] Paweł Korcz: 38 Bytom kościół św. Trójcy – Bytom Powstańców Śl., „Świat Kolei” nr 2/2011, s. 48–51 (informacja na 2011 rok).

[8] Po Bytomiu jeżdżą 2 tramwaje typu N z 1949 i z 1951 roku na stałej linii 38.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Tramwaj infobox
+ |nazwa                    = Konstal N<ref>{{Cytuj stronę | url = http://tramwar.pl/twn.html | tytuł = WAGONY TYPU N/ND i 4N/4ND  | autor = MKM 101 | opublikowany = tramwar.pl | data dostępu = 2019-07-04}}</ref>
- |nazwa      = N
- |grafika    = Konstal N Gdańsk.jpg
+ |grafika                  = Krakow konstal n 26.jpg
+ |opis grafiki             = Wagon N, Kraków, [[Ulica św. Wawrzyńca w Krakowie|ul. Św. Wawrzyńca]]
- |opis       = Odrestaurowany tramwaj typu N w Gdańsku, 2006
- |człony     =
+ |alt grafiki              =
- |długość    = 10 400
+ |państwo                  = PRL
+ |producent                = [[Remontowa Shipbuilding|Stocznia nr 3 w Gdańsku]] (1950–1951)<br />[[Alstom Konstal|Konstal Chorzów]] (1948–1956)
- |szerokość  = 2160
+ |miejsce produkcji        = [[Chorzów]]<br />[[Gdańsk]]
- |wysokość   = 3300
+ |premiera                 =
- |rozstaw w  =
+ |lata produkcji           = 1948–1956 (N)<br />1950–1956 (2N)
- |rozstaw o  =
+ |liczba członów           = 1
- |wys. podł. =
+ |długość                  = 10 400 mm
- |% niskiej  =
- |masa       = 13 500
+ |szerokość                = 2160 mm
+ |wysokość                 = 3300 mm
- |siedzące   = 16
- |stojące    = 67
+ |masa                     = 13 500 kg
- |ilość      = 2
+ |rozstaw szyn             = 1000/1435 mm
- |moc        = 60
+ |rozstaw osi              = 3000 mm
- |v.max      =
+ |układ osi                =
- |miasta     =
+ |średnica kół             =
+ |moc silników             = 2 × 60 kW
- |commons    = Category:Konstal N
+ |typ silników             = LT-31
+ |napięcie zasilania       =
+ |v.max                    =
+ |przyspieszenie           =
+ |liczba miejsc siedzących = 16
+ |liczba miejsc ogółem     = 83
+ |niskopodłogowość         =
+ |wysokość podłogi         = 765/945 mm
+ |commons                  = Category:Konstal N
 }}
+[[Plik:Konstal N w Gdańsku (wnętrze).JPG|mały|170px|Wnętrze wagonu N]]
-'''N''' – oznaczenie [[tramwaj]]u wytwarzanego w latach 1948-1956 przez zakłady [[Alstom Konstal|Konstal]] w [[Chorzów|Chorzowie]], [[Remontowa Shipbuilding S.A.|Stocznię Gdańską nr 3]] i [[Autosan|Sanocką Fabrykę Wagonów "Sanowag"]]. Wersja [[Rozstaw szyn|wąskotorowa]] '''2N''' produkowana była w latach 1950-1956. Wersje doczepne (wagony bez silnika) oznaczane są '''[[Konstal ND|ND]]''' lub '''2ND'''. N to pierwszy tramwaj wyprodukowany w Polsce po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]]<ref name=autonazwa1>{{cytuj książkę |nazwisko = Lubka | imię = Arkadiusz|nazwisko2 =  Stiasny| imię2 = Marcin| tytuł = Atlas tramwajów | wydawca = Poznański Klub Modelarzy Kolejowych| miejsce = Poznań| rok =2004 | strony = 157| isbn = 83-920757-0-6}}</ref>.
+[[Plik:Tramwaj techniczny w Toruniu.jpg|mały|Toruński tramwaj typu N przebudowany na wagon techniczny (pług lemieszowy)]]
+'''Konstal N''' – typ [[tramwaj]]u wytwarzanego w latach 1948–1956 przez zakłady [[Alstom Konstal|Konstal]] w [[Chorzów|Chorzowie]], [[Remontowa Shipbuilding|Stocznię Gdańską nr 3]] i [[Autosan|Sanocką Fabrykę Wagonów „Sanowag”]]. Wersja [[Rozstaw szyn|wąskotorowa]] '''2N''' produkowana była w latach 1950–1956. Wersje doczepne (wagony bez silnika) oznaczane są '''[[Konstal ND|ND]]''' lub '''2ND'''. N to pierwszy tramwaj wyprodukowany w Polsce po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]]<ref name=autonazwa1>{{cytuj książkę |nazwisko = Lubka |imię = Arkadiusz|nazwisko2 = Stiasny| imię2 = Marcin| tytuł = Atlas tramwajów |wydawca = Poznański Klub Modelarzy Kolejowych| miejsce = Poznań| rok =2004 |strony = 157| isbn = 83-920757-0-6}}</ref>.
 == Konstrukcja ==
 N to dwukierunkowy, dwustronny, jednoczłonowy wagon silnikowy, wyposażony w czworo jednoczęściowych, odsuwanych drzwi.
-W powojennej Polsce wiele miast borykało się ze znacznymi brakami [[Tabor kolejowy|taborowymi]] i w związku z tym niezbędne było opracowanie tramwaju o prostej konstrukcji i łatwym montażu. Postanowiono więc skopiować konstrukcję niemieckiego wagonu [[Kriegsstraßenbahnwagen]] (KSW), opracowanego na potrzeby wojenne. Ze względu na brak silników trakcyjnych pierwsze z taśm montażowych zjechały wagony doczepne ND przeznaczone dla [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]]<ref name=autonazwa1 />.
+W powojennej Polsce wiele miast borykało się ze znacznymi brakami [[Tabor kolejowy|taborowymi]] i w związku z tym niezbędne było opracowanie tramwaju o prostej konstrukcji i łatwym montażu. Postanowiono więc skopiować konstrukcję niemieckiego wagonu [[Kriegsstraßenbahnwagen]] (KSW), opracowanego na potrzeby wojenne. Ze względu na brak silników trakcyjnych pierwsze z taśm montażowych zjechały wagony doczepne ND przeznaczone dla [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]]{{r|autonazwa1}}.
-Kolejną wersją był tramwaj [[Konstal 4N|4N]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Lubka | imię = Arkadiusz|nazwisko2 =  Stiasny| imię2 = Marcin| tytuł = Atlas tramwajów | wydawca = Poznański Klub Modelarzy Kolejowych| miejsce = Poznań| rok =2004 | strony = 159| isbn = 83-920757-0-6}}</ref>.
+Kolejną wersją był tramwaj [[Konstal 4N|4N]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Lubka |imię = Arkadiusz|nazwisko2 = Stiasny| imię2 = Marcin| tytuł = Atlas tramwajów |wydawca = Poznański Klub Modelarzy Kolejowych| miejsce = Poznań| rok =2004 |strony = 159| isbn = 83-920757-0-6}}</ref>.
-== Wersje ==
+== Sterowanie ==
+Wagon posiada sterowanie wyłącznie ręczne za pomocą [[Nastawnik (łącznik elektryczny)|nastawnika]]. W nastawniku znajduje się obracany korbą motorniczego [[wał kułakowy]], który zwierając poszczególne oporniki rozruchowe reguluje prąd rozruchu i tym samym przyśpieszenie wagonu.
-{{Portal:Komunikacja tramwajowa/logo}}
+Nastawnik posiada 23 pozycje rozruchowe jazdy. Pozycje 1-13 są pozycjami oporowymi przy szeregowym połączeniu silników, pozycje 15-22 są pozycjami oporowymi przy połączeniu równoległym silników. Pozycje 14 i 23 są pozycjami bezoporowymi- kolejno z szeregowym i równoległym połączeniu silników trakcyjnych. Jazda na nich może trwać dowolnie długo. Przy poz. 13 maksymalna prędkość wagonu to 35 km/h, przy poz. 23 – 55 km/h. Silniki trakcyjne LT-31 o mocy 60 kW każdy.
-Normalnotorowa wersja N produkowana była w trzech odmianach różniących się układem hamulcowym oraz szczegółami budowy. Tramwaje wytwarzane były nominalnie w Chorzowskiej Wytwórni Konstrukcji Stalowych "KONSTAL", ale wiele elementów powstawało w innych zakładach, m.in. w Fabryce Rohn-Zieliński w Żychlinie produkowano silniki trakcyjne, w Państwowej Fabryce Aparatów Elektrycznych w Łodzi wytwarzano nastawniki, automaty, solenoidy i opory rozruchowe, a w pewnym okresie produkcję silników prowadziły wrocławskie zakłady Dolmel<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.komunikacja.krakow.pl/tramwaje/n/ | tytuł = Tramwaje rodziny N. Wagon typu N | opublikowany = Encyklopedia Krakowskiej Komunikacji | język = pl | data dostępu = 2012-12-19}}</ref>.
+Wagon posiada 16 pozycji [[Hamulec elektrodynamiczny|hamowania elektrodynamicznego]]. Podczas hamowania elektrodynamicznego (służbowego) z silnikami trakcyjnymi łączy się oporniki rozruchowe, w których na ciepło zostaje zamieniona [[Siła elektromotoryczna|SEM]] powstająca na zaciskach silników trakcyjnych.
+Tempo przestawienia korby nastawnika na następne pozycje jest związane z szybkością przyśpieszania/hamowania wagonu. Ponieważ przy niskich prędkościach jazdy hamulec elektrodynamiczny jest mało skuteczny- do hamowania wagonu używa się hamulca ręcznego (klockowego). Hamulec ten zapewnia też utrzymanie wagonu na postoju w miejscu spadku.
+W wagonie doczepnym układ hamulcowy uruchamiany jest za pomocą [[elektromagnes]]u, przez który przepływa prąd wytwarzany w silnikach trakcyjnych wagonu silnikowego. Elektromagnes przyciąga zworę połączoną z główną dźwignią układu hamulcowego. Dźwignia ta jest połączona z układem klocków, które dociskane do kół powodują hamowanie.
+Wagony typu N nie były fabrycznie wyposażane w [[hamulec szynowy]]. Wiele egzemplarzy wagonów N miało ten hamulec zainstalowany dla skrócenia drogi hamowania awaryjnego. Był on włączany na ostatnich pozycjach hamowania nastawnika, jak i odrębnym wyłącznikiem. Hamulce montowano parami zawsze między osiami wozu<ref>Daniel Obrębski, Bogusław Rej, Andrzej Winiarski, Bohdan Zuń. Podręcznik motorniczego tramwajowego. MHWiU Warszawa, 1972 r.</ref>.
+=== Wersje ===
-Tramwajów silnikowych '''N''' wyprodukowano łącznie 516 sztuk<ref>{{cytuj stronę | url = http://wilczekkk.republika.pl/typy.htm | tytuł = Typy polskich tramwajów po 1945 | język = pl | data dostępu = 2012-12-19}}</ref>. Wersja '''N1''', produkowana w zakładach Konstal w latach 1949-1950 była w zasadzie kopią wagonu KSW (m.in. uproszczenia układu elektrycznego), choć również zawierała elementy rozwojowe – jak niewielkie uchylne okna. W wersjach '''N2''' (produkowana w Konstalu w latach 1950-1952 i w Stoczni Gdańskiej w latach 1950-1951) i '''N3''' (Konstal 1952-1956) systematycznie stosowano rozmaite ulepszenia, między innymi układu hamulcowego, wprowadzenie otwieranych okien i większego udziału krajowych podzespołów.
+Normalnotorowa wersja N produkowana była w trzech odmianach różniących się układem hamulcowym oraz szczegółami budowy. Tramwaje wytwarzane były w Chorzowskiej Wytwórni Konstrukcji Stalowych „KONSTAL”, ale wiele elementów powstawało w innych zakładach, m.in. w Fabryce Rohn-Zieliński w Żychlinie produkowano silniki trakcyjne, w Państwowej Fabryce Aparatów Elektrycznych w Łodzi wytwarzano nastawniki, automaty, solenoidy i opory rozruchowe, a w pewnym okresie produkcję silników prowadziły wrocławskie zakłady [[Dolmel]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.komunikacja.krakow.pl/tramwaje/n/ |tytuł = Tramwaje rodziny N. Wagon typu N |opublikowany = Encyklopedia Krakowskiej Komunikacji |język = pl |data dostępu = 2012-12-19 |archiwum = https://web.archive.org/web/20160713023742/http://www.komunikacja.krakow.pl/tramwaje/n/ |zarchiwizowano = 2016-07-13 }}</ref>.
+Tramwajów silnikowych '''N''' wyprodukowano łącznie 516 sztuk<ref>{{cytuj stronę |url = http://wilczekkk.republika.pl/typy.htm |tytuł = Typy polskich tramwajów po 1945 |język = pl |data dostępu = 2012-12-19 |archiwum = https://web.archive.org/web/20141213220310/http://wilczekkk.republika.pl/typy.htm |zarchiwizowano = 2014-12-13 }}</ref>. Wersja '''N1''', produkowana w zakładach Konstal w latach 1949–1950, była w zasadzie kopią wagonu KSW (dokonano m.in. uproszczenia układu elektrycznego), choć również zawierała elementy rozwojowe – jak niewielkie uchylne okna. W wersjach '''N2''' (produkowana w Konstalu w latach 1950–1952 i w Stoczni Gdańskiej w latach 1950–1951) i '''N3''' (Konstal 1952-1956) systematycznie stosowano rozmaite ulepszenia, między innymi układu hamulcowego, wprowadzenie otwieranych okien i zwiększano udział krajowych podzespołów.
-Produkcję normalnotorowych wagonów doczepnych '''ND1''' prowadzono w Konstalu w latach 1948-1950 i w Sanoku w latach 1949-1951. Wersja '''ND2''' produkowana była w Konstalu w latach 1950-1953 i w Sanoku w latach 1951-1952. Odmiana '''ND3''' produkowana była już wyłącznie przez zakłady Konstal w latach 1953-1956. Ogółem taśmy produkcyjne opuściło około 642 wagonów doczepnych ND.
+Produkcję normalnotorowych wagonów doczepnych '''ND1''' prowadzono w Konstalu w latach 1948–1950 i w Sanoku w latach 1949–1951. Wersja '''ND2''' produkowana była w Konstalu w latach 1950–1953 i w Sanoku w latach 1951–1952. Odmiana '''ND3''' produkowana była już wyłącznie przez zakłady Konstal w latach 1953–1956. Ogółem taśmy produkcyjne opuściło około 642 wagonów doczepnych ND.
-Wersja wąskotorowa wagonu silnikowego '''2N1''' produkowana była w Stoczni Gdańskiej w latach 1950-1951 w liczbie 50 sztuk. Kolejną wersję '''2N2''' budowały już zakłady Konstal i w latach 1952-1956 wyprodukowały 148 sztuk tych wagonów. Wersja doczepna '''2ND''' została wyprodukowana w roku 1955 w liczbie 15 sztuk.
+Wersja wąskotorowa wagonu silnikowego '''2N1''' produkowana była w Stoczni Gdańskiej w latach 1950–1951 w liczbie 50 sztuk. Kolejną wersję '''2N2''' budowały już zakłady Konstal i w latach 1952–1956 wyprodukowały 148 sztuk tych wagonów. Wersja doczepna '''2ND''' została wyprodukowana w roku 1955 w liczbie 15 sztuk.
 Większość użytkowników (jak np. na [[Górny Śląsk|Górnym Śląsku]]) nie stosowała powszechnie wyróżników liczbowych, w dokumentacji oznaczając wagony jako jednakowy typ '''N'''.
 == Eksploatacja ==
-Tramwaje normalnotorowe typu N eksploatowane były przez większość polskich miast posiadających wówczas komunikację tramwajową: [[Gdańsk]], [[Sopot]], [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|GOP]], [[Kraków]], [[Poznań]], [[Szczecin]], [[Warszawa]], [[Wrocław]], zaś wersje wąskotorowe używane były m.in. w [[Bielsko-Biała|Bielsku-Białej]], [[Bydgoszcz]]y, [[Grudziądz]]u, [[Inowrocław]]iu, [[Jelenia Góra|Jeleniej Górze]], [[Legnica|Legnicy]], [[Łódź|Łodzi]] i sąsiadujących miejscowościach, [[Olsztyn]]ie, [[Słupsk]]u, [[Toruń|Toruniu]] i [[Wałbrzych]]u. Przez cały okres eksploatacji poddawane one były różnym ulepszeniom i modernizacjom.
+Tramwaje normalnotorowe typu N eksploatowane były przez większość polskich miast posiadających wówczas komunikację tramwajową: [[Gdańsk]], Gorzów Wlkp., [[Sopot]], [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|GOP]], [[Kraków]], [[Poznań]], [[Szczecin]], [[Warszawa]], [[Wrocław]], zaś wersje wąskotorowe używane były m.in. w [[Bielsko-Biała|Bielsku-Białej]], [[Bydgoszcz]]y, [[Grudziądz]]u, [[Elbląg]]u, [[Inowrocław]]iu, [[Jelenia Góra|Jeleniej Górze]], [[Legnica|Legnicy]], [[Łódź|Łodzi]] i sąsiadujących miejscowościach, [[Olsztyn]]ie, [[Słupsk]]u, [[Toruń|Toruniu]] i [[Wałbrzych]]u. Przez cały okres eksploatacji poddawane one były różnym ulepszeniom i modernizacjom.
-Do dziś 2 egzemplarze eksploatowane są liniowo w [[Bytom]]iu, gdzie obsługują jednotorowy odcinek linii 38 bez pętli końcowej na ulicy Piekarskiej. Są to wagony 954 z 1949 i 1118 z 1951 roku<ref>Paweł Korcz: ''38 Bytom kościół św. Trójcy - Bytom Powstańców Śl.'', "Świat Kolei" nr 2/2011, ss.48-51 (informacja na 2011 rok)</ref>.
+egzemplarze nadal są eksploatowane liniowo w [[Bytom]]iu, gdzie obsługują w weekendy jedną z brygad linii 38 bez pętli końcowej na ulicy Piekarskiej. Są to wagony 954 z 1949 lub 1118 z 1951 roku<ref>Paweł Korcz: ''38 Bytom kościół św. Trójcy – Bytom Powstańców Śl.'', „Świat Kolei” nr 2/2011, s. 48–51 (informacja na 2011 rok).</ref>.
 W pozostałych miastach wagony N używane są w charakterze wozów technicznych, a część miast podjęła się remontów tych wagonów i obecnie zasilają one zbiory taboru historycznego (w tym jedyny w pełni oryginalny wagon '''ND''' numer 538 w [[Kraków|Krakowie]]).
+Tramwaje typu N są najdłużej eksploatowanymi tramwajami w Polsce po II wojnie światowej<ref>Po Bytomiu jeżdżą 2 tramwaje typu N z 1949 i z 1951 roku na stałej linii 38.</ref>.
+== Galeria ==
 <center>
-<gallery caption="Tramwaj typu N" widths="200px" perrow="4">
+<gallery widths="200" perrow="4">
+Plik:Konstal tram Katowice.JPG|Skład N+4ND1, Katowice
-Plik:Bytom tramwaj 38 side.jpg|Kursujący liniowo do dziś w [[Bytom]]iu na linii nr 38, wagon nr 954 z 1949, 2006
+Plik:Bytom tramwaj 38 caly.jpg|Wagon nr 954 z 1949, kursujący liniowo do 2020 w [[Bytom|Bytomiu]] na linii nr 38, 2006
-Plik:Konstal tram Katowice.JPG|Zabytkowy silnikowy wóz N wraz z doczepą [[Konstal 4N|4ND1]] w [[Katowice|Katowicach]], 2008
+Plik:Tram Konstal N and tram trailer Konstal ND (1954), Central Square, Nowa Huta, Krakow, Poland.jpg|Skład N+ND, Kraków
-Plik:Konstal N Krakow 2010.JPG|Zabytkowy N w [[Kraków|Krakowie]], 2010
+Plik:PST - 10 lat, Konstal ND.JPG|Wagony N i ND przebudowane na wzór wagonów [[Konstal 4N|4N i 4ND]], Poznań
+Plik:Gdańsk, Tramwaje w Gdańsku - fotopolska.eu (328958).jpg|Gdańsk
+Plik:Konstal N, -674, Tramwaje Warszawskie (26738966220).jpg|Warszawa
+Plik:140th anniversary of public transport in Szczecin, Konstal N.jpg|Szczecin
 Plik:Tram KonstalN desctop.JPG|Pulpit motorniczego
+Plik:Bdg Dluga 24 07-2013.jpg|Wagon 2N, w którym mieści się Sezonowe Biuro Informacji Turystycznej, Bydgoszcz
 </gallery>
 </center>
 == Zobacz też ==
+* [[Lista tramwajów produkowanych w Polsce]]
-* [[Konstal WPK|tramwaj WPK]]
+* [[Konstal PN|Konstal WPK]]
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
+{{Konstal}}
-{{Tramwaje Konstalu}}
 {{Autosan}}
 [[Kategoria:Wagony tramwajowe Konstal]]
-[[Kategoria:Tramwaje w Poznaniu]]
 [[Kategoria:Wagony tramwajowe Sanok]]

Obecnie produkowane autobusy miejskie i podmiejskie	A0808MN Sancity / M09LE Sancity / Sancity 9LE Sancity 10LF Sancity 10LFE Sancity 12LF Sancity 12LF CNG Sancity 12LFE Sancity 18LF LNG
Obecnie produkowane autobusy międzymiastowe, szkolne i turystyczne	Eurolider 9 A1010T Lider 3 / Lider 10
Historyczne autobusy miejskie i podmiejskie	A8V Wetlina City / Wetlina City A1010M Medium A1010T Lider 2 / Lider 10 A1012T Lider A1213CLE Eurolider / Eurolider 13LE Eurolider 15LE H6-20 / H6-20 Melon H7-20 / H7-20 Trafic H7-20MB Solina City / H7-20MB Solina LE / Solina City H9-33 / H9-35 H10-11.11 / H10-11.11B M12LE Sancity / Sancity 12LE
Historyczne autobusy międzymiastowe, szkolne i turystyczne	A8V Wetlina / Wetlina A404T Cezar A0808T Gemini / Gemini A0909L Tramp / A0909S Smyk / Tramp 09 Tramp FL / Lider 9 eco A1012T Lider / A1012T Orzeł / A1012T Eagle RHD A1112T San / A1012T/A1112T Ramzes / A1112T Sanman A1212C Eurolider / Eurolider 12 A1213C Eurolider / Eurolider 13 H6-10 / H6-10S Żaczek H7-10 / H7-10 Traper H7-10MB Solina / Solina H9-01 / H9-02 / H9-03 / H9-04 / H9-15 / H9-20 / H9-21 / H9-21 Kleks / H9-21/A09 H10-10 / H10-10 Midi H10-11 / H10-11 Local H10-12 / H10-12 Inter
Autobusy marek San i Star	H01A H01B H25A H25B H27A H27B H100A H100B N52
Autobusy małoseryjne i prototypowe	09 11M4/H11 A0808MN Koliber A613MN Mini A844MN Stokrotka A9 Diesel H01-S42-F01 H6-01 / H6-02/ H6-03 / H6-04 / H6-05 / H6-06 / H6-07 / H6-09 / H6-50 H10-10P H10-20 / H10-21 / H10-51 / H10-53 H10-30 / H10-35 H11 / H12 H26 H30 HR27 H90 / H110-30 N50 / N51 Sancity 18LF Sancity 12LFH SFA-2 / SFA-2A / SFA-2B SFA-3 SFA-4 Alfa SFA-21 SFA-21HR SFW-1 Sanok
Tramwaje marki Sanok	N ND SN1 SN2 SW1